قطع ارتباط با لبه فناوری

عشق‌ تکنولوژی‌ها حتما دقیق‌تر و بقیه هم حتما در حد پیگیری اخبار و شنیدن تحولات دنیای فناوری در جریان فاصله امروز ما با بسیاری دیگر از کشورها هستند. چه آنهایی که پا از کشور بیرون گذاشته‌اند و طعم دسترسی آزادانه‌تر به فضای مجازی و اینترنت را چشیده‌اند و چه آنهایی که به لطف وی‌پی‌ان و دور زدن این قسم از محدودیت‌ها ولو مقطعی و کند، دست‌شان به چیزهایی رسیده و استفاده‌ای از دنیای تکنولوژی برده‌اند. حقیقتش را بخواهید، چند روز پیش که اخبار منتشرشده از رویداد بزرگ گوگل را پیگیری می‌کردم و پس و پیش آن به الباقی اخبار دنیای تکنولوژی سرک می‌کشیدم و بعد هم نگاهی به وضعیت دسترسی خودمان به فضای مجازی و اینترنت می‌انداختم، در ذهنم مرور می‌شد که اگر گردانندگان و متولیان آن رویدادها و غول‌های دنیای تکنولوژی از دغدغه مردم ایران در ارتباطات با فناوری‌ها و دسترسی به اینترنت مطلع باشند یا بشوند و بدانند که سطح عالی خواسته‌های ما و قله آرزوهای ما کف داشته‌های آنها در سالیان خیلی پیشتر بوده، حتما خواهند گفت: «ما کجاییم در این بحر تفکر تو کجا!» و درست هم هست. هر روز با ترس عدم دسترسی به کیفیت مطلوب اینترنت، سرعت پایین، فیلترینگ و عدم دسترسی، قطعی و کندی و هزار جور گیر و گرفت پا در فضای مجازی بگذاری و بین این پیامرسان و آن صفحه وب و این باگ و آن ناامنی و خلاصه این‌طور اذیت‌ها سردرگم باشی و بدتر از اینها، امیدی هم به بهبود وضعیت نداشته باشی، کمترین حال سرخوردگی و بزرگ‌ترین تصمیم حداقل برای آنهایی که نانی از این فضا می‌برند و دستی بر آتش دنیای تکنولوژی دارند و سری در سرها، مهاجرت و ترک کشوری است که در سطح حکمرانی فضای مجازی مثل خیلی دیگر از سطوح، هیچ برنامه‌ای ندارد. وزیر در پاسخ به بدی وضعیت اینترنت به منابع تست سرعت ارجاع می‌دهد و بالکل چیزی را هم گردن نمی‌گیرد، الباقی تصمیم‌گیران هم که پشت دیوار صیانت سنگر گرفته‌اند و ککشان هم نمی‌گزد که چند جوان قید آینده خودشان و کشورشان را زدند یا بی‌خیال کسب‌وکار مجازی و توسعه آن شدند یا رخت سفر بستند و در همین حواشی کشور خودمان مشغول خدمت به غیر شدند. خلاصه اینکه کاش آماری بود و البته که هست و کاش کسی نگران می‌شد و دغدغه حفظ داشت و بهبود شرایط؛ اگر نه، کافی است یک نگاهی به رویدادهای بزرگ برندهای اصلی دنیای تکنولوژی بیندازید و اخبار روزانه مربوط به هوش مصنوعی و از این قسم مسائل را مرور کنید تا ببینید ما کجاییم در این بحر تفکر و آنها کجا!

 

بعد از سقوط 3 پله‌ای اخیر، ایران در رتبه 82 شاخص آمادگی شبکه ارتباطی در 4 محور کلان توانمندی فنی، شهروندان، حکمرانی و کارایی وضعیت کشورها قرار گرفت

مقدمه آنقدر تلخ و گزنده بود که برای ادامه نیازی به روایت این سرخوردگی در دنیای مجازی و سطح نازل توقعات و نیازهای ما و سطح عالی دنیا نیست. بنابراین بی‌حرف پس و پیش پای صحبت‌های یکی از پژوهشگران فضای مجازی و دنیای فناوری می‌نشینیم و روایتی از مسیر آمده و جایی که ایستاده‌ایم را مرور می‌کنیم. عمادالدین پاینده، پژوهشگر فضای مجازی در ارتباط با جایی که ما در دنیای فناوری هستیم و جایی که دنیا ایستاده و برای ما دست تکان می‌دهد گفت: «بحث سرعت اینترنت و توسعه کیفیت اینترنت فراتر از چیزی است که در کشور ما عادت کرده‌ایم آن را صرفا به‌سرعت دانلود یا آپلود تقلیل دهیم. از یک جایی به بعد توسعه کیفیت اینترنت به معنای وارد شدن به حیطه‌های فناورانه جدید است که در آن تنها فاکتور آپلود و دانلود تعیین‌کننده نیست، بلکه پایداری و توان عملیاتی مطرح است. شاخص‌هایی مثل شاخص تاخیر یا شاخص پینگ است که مثلا اگر در شاخص پینگ پایداری نداشته باشید و پینگ مناسبی نتوانید فراهم کنید کلا زیست‌بوم گیمرها و استریمینگ نخواهید داشت. طبیعتا عمده کسب‌وکارهای نوظهوری که بر بستر اینترنت شکل می‌گیرند، کسب‌وکارهایی هستند که به‌طور فزاینده‌ای به سمت و سوی این چند حوزه سرگرمی، بازی و به‌طور کلی خدماتی که ترافیک اینترنت بیشتری را مصرف می‌کند، حرکت می‌کنند و نیاز به اینترنت باکیفیت دارند. اگر به دنبال این هستیم و که جایگزینی برای سرویس‌های ویدئوی درخواستی خارجی مثل یوتیوب به صورت پایدار و با افق بلندمدت فراهم کنیم، افق بلندمدت این سرویس‌ها اساسا شکل نمی‌گیرد مگر اینکه ما سرعت کیفیت و پایداری اینترنت را فراهم کنیم. این نموداری که می‌بینید در واقع نسل چهارم، نسل پنجم، حتی فراتر از آن جلوتر AR و VR (فناوری واقعیت افزوده و فناوری واقعیت مجازی) را نشان می‌دهد که اینها اساسا در فضایی که اینترنت پایدار باکیفیت با پهنای باند بالاتر از ۱ گیگابیت بر ثانیه و تاخیر بسیار کم (کمتر از ۱ میلی‌ثانیه) نداشته باشیم، میسر نمی‌شود. این چیزی نیست که رویکرد سیاسی به آن داشته باشیم یا بخواهیم آن را امنیتی یا فرهنگی تفسیر کنیم. با هر سبک و سیاقی بخواهیم وارد شویم از نظر توسعه فناوری وارد حوزه پیشگامان توسعه فناوری در اینترنت شویم یا حتی در هوش مصنوعی سرویس‌های پردازش تصویر که جزء مهم‌ترین فناوری‌هایی هستند که الان در جهان هم زیربنای دولت‌های هوشمند است؛ یعنی برای خدمت‌رسانی بین مردم و دولت یا حاکمیت اصطلاحا فناوری‌های دولت‌یار(Govtech) است، یا فناوری‌های رگ‌تک(Reg-tech) است، یکی از اصلی‌ترین محورها متکی بر زیرساخت مناسب برای پردازش تصویر است. این هم نیازمند کیفیت پایدار اینترنت، هم به لحاظ ساختار پهنای باند و هم به لحاظ زیرساخت‌های دیگر مثل ذخیره‌سازی ابری، زیرساخت رایانه ابری است. نمودار نشان می‌دهد می‌توان با بررسی وضعیت اینترنت کشور را جایابی کرد که کجای این نمودار قرار داریم. با میانگین سرعت و پهنای باندی که در کشور داریم وضعیت مناسبی نیست؛ یعنی به صورت انباشته و مستمر از این مسیر عقب افتاده‌ایم و باید جبران کنیم؛ روند پیشرفتی که تا سال ۹۹ به‌خصوص در اینترنت همراه طی کردیم با جاماندن از اینترنت همراه در نسل پنجم و عدم توسعه فیبرنوری در اینترنت ثابت که موضوعی است که سال‌ها با آن درگیر هستیم و حتی دولت قبل هم درنهایت ترجیح دادند به جای اینکه تلاش ویژه‌ای روی فیبر انجام شود، روی اینترنت همراه سرمایه‌گذاری کنند ولی نتیجه‌ای که درنهایت ما شاهد بودیم ما با اشباع ظرفیت مواجه شدیم. نکته مهمی که می‌توان بدان اشاره کرد این است که بعد از گذشت ۸ ماه از ماجرای فیلترینگ و محدودسازی پلتفرم‌های خارجی که عمده ترافیک اینترنت کشور را به خود اختصاص می‌دادند، مجددا به مساله اشباع ظرفیت دچار شده‌ایم؛ یعنی مدتی ترافیک ما افت پیدا کرد که البته بعد از آن اتفاق طبیعی بود اما الان تقریبا به حالت عادی خود برگشته و شاهد رشد ترافیک ملی و ترافیک بین‌الملل هستیم. یعنی ماجرای اشباع ظرفیت و عقب‌ماندگی از توسعه ظرفیت اینترنت دوباره خود را نشان می‌دهد. در رأس مشکلاتی که داریم این موضوع حیاتی‌تری نسبت به فیلترینگ یا پیگیری تصمیمات سیاسی و غیرلازم است. فیلترینگ را می‌توان در درجه چندم اهمیت قرار داد در مقایسه با روند توسعه فناوری در کشور و ارتقاء موثر و پایدار زیرساخت‌های حیاتی‌ گذار به وب نسل سوم. مساله دیگری که می‌توان بدان اشاره کرد بحث تست سرعت است، اسپیدتست سایتی غیررسمی برای سنجش سرعت اینترنت است که معمولا سرعت آپلود و دانلود را نشان می‌دهد، از هر جای جهان که استفاده کنیم و درخواست دهیم. اخیرا آقای وزیر در پاسخ به یک کاربر که گلایه نسبت به کاهش سرعت اینترنت داشت، ایشان ارجاع دادند که رتبه ما در سایت تست سرعت ارتقا پیدا کرده است. استناد به این سایت تا چه اندازه می‌تواند معتبر باشد؟ به نظر می‌رسد صاحب‌نظران حوزه فنی استناد به این سایت به‌عنوان شاخص توسعه‌ای در حوزه اینترنت به‌خصوص اقتصاد اینترنت و توسعه فناوری، استنادی غیرمعتبر و غیرتخصصی محسوب می‌شود. از یک سو، شاخص‌های متعددی وجود دارد نظیر شاخص آمادگی شبکه ارتباطی (NRI) و شاخص توسعه فاوا (IDI) که به‌واسطه نظارت نهادهای بین‌المللی(سازمان ملل متحد) روی آنها، استمرار بلندمدت و دقت روش‌شناختی فراگیر به‌صورت مرتب وضعیت توسعه اینترنت در کشورهای مختلف را در شاخص‌ها و ابعاد مختلف رصد و پایش می‌کنند. فی‌المثل، شاخص آمادگی شبکه ذیل چهار محور کلان توانمندی فنی، شهروندان، حکمرانی و کارایی وضعیت کشورها را ارزیابی می‌کند که کشور ما در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۲۱، هم از حیث نمره و هم از نظر رتبه تنزل پیدا کرده است.
جایگاه ایران از رتبه ۷۹ به ۸۲ رسیده است که در این میان یکی از پایین‌ترین نمرات ایران اختصاص دارد به زیرشاخص کاربست فناوری‌های نوین و به‌طور خاص میزان سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری‌های نوظهور آینده همچون هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی و... . واقعیت این است که در ارزیابی توسعه وضعیت اینترنت و زیست‌بوم متناظر آن می‌بایست به این قبیل شاخص‌ها ارجاع دهیم. سایت اسپیدتست هم به لحاظ روشی مورداستفاده و هم فرآیندی که برای سنجش سرعت اینترنت به کار می‌گیرد، در سطوح سیاستی قابل استناد نیست؛ روال کار به این شکل است که اپراتورها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت هر کدام سرورهایی را داخل این سایت ثبت می‌کنند و وقتی درخواست به این سایت می‌دهیم به سرور اپراتور ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی که از آن استفاده می‌کنیم، وصل می‌شود. با اتصال به سرور، سرعت اینترنت کاربر را با فرض اینکه از شبکه داخلی استفاده کند به او ارائه می‌دهد؛ یعنی من نمی‌توانم آماری از کیفیت و سرعت اینترنت خود با فرض اتصال و استفاده از شبکه بین‌المللی به دست بیاورم مگر اینکه تنظیمات سایت را به‌صورت دستی روی یک سرور بین‌المللی قرار دهم. با انجام این کار، مشاهده می‌کنیم سرعت دانلود و آپلودی که نمایش داده می‌شود به میزان چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.»