جنگ جهانی سوم در راه است؟ مقایسه‌ای جالب بین قدرت آمریکا و چین!

رسانه‌ها خبر از ظهور یک «رقابت فضایی» جدید بین ایالات متحده و چین می‌دهند و کارشناسان به پیشرفت‌های سریع چین در فضا به عنوان مدرکی از چشم‌انداز در حال ظهور این کشور که در آن چین به طور مستقیم با ایالات متحده برای برتری در حوزه فضا رقابت می‌کند، اشاره کرده‌اند.

استولا بن‌ایتزاک(Svetla Ben-Itzhak) می‌گوید: به عنوان استادی که فضا و روابط بین‌الملل را مطالعه می‌کند هدف تحقیق من اندازه‌ گرفتن قدرت و قابلیت‌های ملل مختلف در فضا است. وقتی به ظرفیت‌های مختلف نگاه می‌کنم، داده‌ها تصویری بسیار پیچیده‌تر از یک رقابت فضایی فشرده بین ایالات متحده و چین نشان می‌دهند. دست کم در حال حاضر(واقعیت بیشتر شبیه چیزی است که من آن را یک «سلطه‌گری پیچیده» می‌نامم) یک دولت، یعنی ایالات متحده هنوز در قابلیت‌های کلیدی فضایی مسلط است و این پیشرو بودن بیشتر توسط ‌شبکه‌ای قوی از شرکا تقویت می‌شود.

یک رهبر مشخص باعث ایجاد یک رقابت خسته‌ کننده می‌شود

رقابت نامیدن وضعیت کنونی بیانگر آن است که ایالات متحده و چین تقریبا دارای توانایی‌های مساوی در فضا هستند. اما در چندین حوزه کلیدی، ایالات متحده نه تنها از چین، بلکه از سایر کشورهای فضایی در مجموع جلوتر است.

هم آمریکا و هم چین برنامه‌هایی برای ایجاد پایگاه‌ در ماه در آینده نزدیک دارند. و موشک‌های اسپیس‌ایکس هر سال صدها ماهواره خصوصی را از هفت پایگاه فضایی فعال ایالات متحده به مدار می‌برند و این در حالی است که موشک‌های لانگ مارچ چین نیز با خود محموله و انسان‌ها را به ایستگاه فضایی تازه تاسیس این کشور منتقل می‌کنند اما پیش از مقایسه قابلیت‌های دو کشور بررسی را با بودجه‌ی این دو شروع کنیم.

در سال ۲۰۲۱، بودجه فضایی ایالات متحده تقریبا ۵۹.۸ میلیارد دلار بود. چین در دهه‌ی گذشته سرمایه‌گذاری زیادی بر روی فناوری‌های فضایی و موشکی انجام داده است و بودجه‌ی خود را در پنج سال گذشته دو برابر کرده است. اما با بودجه تخمینی ۱۶.۱۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱، هنوز بودجه‌ی آن کمتر از یک سوم بودجه‌ی ایالات متحده است.

ایالات متحده همچنین در تعداد ماهواره‌های فعال پیشتاز است. در حال حاضر، در مجموع ۵۴۶۵ ماهواره عملیاتی در مدار زمین وجود دارد. ایالات متحده ۳۴۳۳ یا ۶۳ درصد از آنها را اداره می‌کند و در مقابل، چین تنها ۵۴۱ ماهواره دارد.

به طور مشابه، ایالات متحده پایگاه‌های فضایی فعال بیشتری نسبت به چین دارد. آمریکا با هفت پایگاه عملیاتی در داخل و خارج از کشور و دستکم ۱۳ فرودگاه فضایی در حال توسعه گزینه‌های بیشتری برای پرتاب محموله‌ها به مدارهای مختلف دارد.

در مقابل، چین تنها چهار پایگاه فضایی عملیاتی دارد که در کنار دو پایگاه در حال توسعه‌ی آن همگی در قلمرو چین قرار دارند.

برابری با تفاوت‌های ظریف

در حالی که ممکن است ایالات متحده در بسیاری از زمینه‌های فضایی برتری آشکاری نسبت به چین داشته باشد، در برخی موارد، تفاوت‌های بین دو کشور کمتر است.

برای مثال، در سال ۲۰۲۱، چین ۵۵ پرتاب مداری انجام داد که این چهار پرتاب بیشتر از ۵۱ پرتاب ایالات متحده در همان سال است. تعداد کل پرتاب‌ها شاید مشابه به نظر برسد اما موشک‌ها محموله‌های بسیار متفاوتی را به مدار حمل کردند.

اکثریت قریب به اتفاق یعنی ۸۴ درصد از پرتاب‌های چین دارای محموله‌های دولتی یا نظامی بودند که عمدتا برای اطلاعات الکترونیکی و تصویربرداری نوری در نظر گرفته شده بودند. در همین حال، در ایالات متحده، ۶۱ درصد از پرتاب‌ها برای استفاده غیرنظامی، دانشگاهی یا تجاری و عمدتا برای رصد زمین یا مخابرات بود.

ایستگاه‌های فضایی بخش دیگری هستند که در آن‌ها تفاوت‌های مهمی نهفته است. از دهه ۱۹۹۰، ایالات متحده با ۱۴ کشور دیگر از جمله روسیه، برای راه‌اندازی ایستگاه فضایی بین المللی همکاری کرده است. ایستگاه فضایی بین‌المللی بسیار بزرگ بوده و ۱۶ ماژول دارد که باعث پیشرفت‌های فنی و علمی شده است. اما این ایستگاه فضایی اکنون ۲۴ ساله است و کشورهای شریک در آن در حال برنامه‌ریزی برای بازنشسته کردن ایستگاه فضایی بین‌المللی در سال ۲۰۳۰ هستند.

ایستگاه فضایی چینی تیانگونگ، یک فرزند جدید در این عرصه است. ساخت و ساز آن در اواخر سال ۲۰۲۲ تکمیل شد و نسبت به ایستگاه فضایی بین‌المللی بسیار کوچک‌تر است و سه ماژول دارد. چین تمام بخش‌های مختلف را به طور مستقل ساخته و راه‌اندازی کرده است و اگرچه از سایر کشورها برای پیوستن به این ایستگاه دعوت کرده اما همچنان تنها اپراتور ایستگاه باقی مانده است.

چین بدون شک در حال گسترش قابلیت‌های فضایی خود است و پنتاگون در گزارشی که در اوت ۲۰۲۲ منتشر شد، پیش‌بینی کرد که چین در سال ۲۰۴۵ از نظر توانایی‌های فضایی از ایالات متحده پیشی خواهد گرفت. با این حال، بعید است که ایالات متحده در این مورد بی‌ کار بماند. این کشور همچنان در حال افزایش بودجه برای فعالیت‌های فضایی است.

متحدان بر قدرت می‌افزایند

یک نقطه‌ی تفاوت بزرگ میان ایالات متحده و چین ماهیت و تعداد همکاری‌های بین‌المللی آنها است. برای دهه‌ها، ناسا شرکای بین‌المللی و تجاری را در همه چیز، از توسعه‌ی فناوری‌های فضایی خاص گرفته تا پرواز انسان‌ها به فضا، دخیل کرده است. دولت ایالات متحده همچنین ۱۶۹ قرارداد اشتراک‌گذاری داده‌های فضایی با ۳۳ ایالت و سازمان بین دولتی، ۱۲۹ قرارداد با شرکای تجاری و هفت مورد با مؤسسات دانشگاهی امضا کرده است.

چین نیز متحدانی دارد که در فضا به او کمک خواهند کرد از جمله روسیه و اعضای سازمان همکاری فضایی آسیا-اقیانوسیه که شامل ایران، پاکستان، تایلند و ترکیه می‌شود. با این حال، تعداد متحدان چین کمتر است و قابلیت‌های فضایی آنها نیز کمتر توسعه یافته است.

تنها طی دو سال، ۲۴ کشور، از جمله برزیل، به پیمان آرتمیس به رهبری ایالات متحده پیوستند.

تلاش برای بازگشت به سطح ماه به خوبی این تفاوت در حمایت و همکاری متحدان را نمایان می‌کند. هم ایالات متحده و هم چین برنامه‌هایی برای فرستادن انسان به سطح ماه و ایجاد پایگاه‌هایی در ماه در آینده‌ی نزدیک دارند.

این اهداف اغلب به عنوان شواهدی بر وجود یک رقابت میان دو کشور ذکر می‌شوند اما از نظر مشارکت و دامنه بسیار متفاوت هستند.

در سال ۲۰۱۹، روسیه و چین توافق کردند که تا سال ۲۰۲۸ به طور مشترک به ماه بروند. روسیه با فرودگرهای لونا(Luna) و مدارگردهای خدمه اوریول(Oryol) خود به همکاری با چین می‌پردازد در حالی که چین در حال بهبود فضاپیمای رباتیک چانگ‌ ای(Chang'e) است.

ایستگاه تحقیقاتی بین‌المللی ماه آنها که در آینده ساخته خواهد شد به روی همه‌ی طرف‌های ذینفع و شرکای بین‌المللی باز است اما تا به امروز، هیچ کشور دیگری به همکاری با چین و روسیه در این مورد متعهد نشده است.

در مقابل، از سال ۲۰۲۰ تاکنون ۲۴ کشور به توافقنامه‌ی آرتمیس به رهبری ایالات متحده ملحق شده‌اند. این توافقنامه بین‌المللی اصول مشترک همکاری برای فعالیت‌های فضایی آینده را تشریح می‌کند و هدف آن به طور خاص از طریق برنامه آرتمیس، بازگرداندن انسان به ماه تا سال ۲۰۲۵ و ایجاد یک پایگاه دائمی روی ماه و یک ایستگاه فضایی در مدار آن است.

علاوه بر مشارکت گسترده‌ی بین‌المللی، در برنامه‌ی آرتمیس تعداد خیره‌کننده‌ای از شرکت‌های خصوصی حضور دارند که برای توسعه‌ی طیف وسیعی از فناوری‌ها از فرودگر ماه گرفته تا روش‌های ساخت و ساز در ماه و موارد دیگر با این برنامه همکاری می‌کنند.

چین تنها بازیکن این رقابت نیست

در حالی که چین ممکن است به عنوان رقیب اصلی ایالات متحده در فضا به نظر برسد، سایر کشورها دارای قابلیت‌ها و جاه‌طلبی‌های فضایی هستند که خود با چین رقابت می‌کنند.

هند میلیاردها دلار برای حوزه فضا هزینه می‌کند و قصد دارد در آینده‌ی نزدیک به ماه بازگردد و احتمالا این کار را در همکاری با ژاپن انجام می‌دهد. کره‌ی جنوبی، ژاپن، امارات متحده عربی، ترکیه، آلمان و اتحادیه اروپا نیز در حال برنامه‌ریزی ماموریت‌های مستقل برای سفر به ماه هستند. ژاپن قابلیت‌های فضایی چشمگیری توسعه داده است که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به نزدیک شدن به یک سیارک با فضاپیما و بازگرداندن نمونه‌های آن به زمین اشاره کرد. این کشور به نوعی رقیب چین بوده و حتی می‌تواند از آن پیشی بگیرد.

موشک لانگ مارچ چین

در گذشته، رقابت فضایی بر سر این بود که چه کسی می‌تواند پیش از همه به ستاره‌ها برسد و به خانه بازگردد. امروزه هدف به سوی بقا و حتی شکوفایی در محیط خشن فضا تغییر کرده است. من معتقدم عجیب نیست که ایالات متحده علیرغم سلطه‌گری خود با دیگران برای رفتن به ماه و فراتر از آن شریک شده است. چین نیز همین کار را می‌کند، اما در مقیاس کوچک‌تر.