متاسفانه باید با آنتی‌بیوتیک‌ها خداحافظی کنیم

دانشمندان یک آنتی بیوتیک جدید احتمالی را از سویه‌ای از باکتری موجود در خاک شنی کارولینای شمالی واقع در آمریکا جدا کرده‌اند که نحوه عملکرد آن می‌تواند عوامل بیماری‌زا را کمتر در معرض مقاومت دارویی قرار دهد.

این ماده قوی به نام کلوویباکتین (clovibactin) به تازگی در آزمایشگاه‌های استارت‌آپ دارویی نوووبیوتیک (NovoBiotic) کشف شده است.

گفتنی است که اگر در نهایت ایمنی آن تایید شود، حدود یک دهه طول می‌کشد تا به چیزی تبدیل شود که پزشکان بتوانند واقعاً از آن استفاده کنند. با این وجود، پژوهشگران پشت این کشف، هیجان‌زده هستند.

کیم لوئیس، میکروبیولوژیست دانشگاه نورث ایسترن می‌گوید: من فکر می‌کنم این پایان راه تکامل به سوی اجتناب از مقاومت آنتی بیوتیکی است.

شنیدن این موضوع در بحبوحه بحران رو به رشد مقاومت ضد میکروبی که سومین علت مرگ و میر جهانی در سال ۲۰۱۹ بود و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ منجر به مرگ ۱۰ میلیون نفر در سال شود، شگفت انگیز است.

مقاومت آنتی‌بیوتیکی یا مقاومت به آنتی‌بیوتیک یعنی میکروب‌های بیماری‌زا که برای مبارزه با آنان آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود، با جهش ژنی نسبت به این دارو‌ها مقاومت پیدا کنند و نسل‌های جدیدی به وجود بیایند که نتوان با آن‌ها مبارزه کرد. این نوع مقاومت به توانایی میکروارگانیسم‌ها مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها برای مقاومت در برابر اثرات دارو‌هایی که در ابتدا برای کشتن آن‌ها یا مهار رشد آن‌ها طراحی شده بودند، اشاره دارد.

از مهم‌ترین عوامل این نوع مقاومت دارویی، مصرف خودسرانه یا بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌هاست. این پدیده کل جامعه انسانی را به خطر می‌اندازد، به طوری که خطر آن را به تروریسم تشبیه کرده‌اند. مقاومت باکتری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که سلامت انسان عصر مدرن را تهدید می‌کند. این پدیده تهدید قابل توجهی برای سلامت عمومی جهان است، زیرا باعث کاهش کارآمدی درمان بیماری‌های عفونی می‌شود و آن‌ها را سخت‌تر درمان می‌کند.

در دهه‌های اخیر مصرف آنتی‌بیوتیک علاوه بر پزشکی در کشاورزی هم افزایش چشمگیری داشته و آنتی‌بیوتیک‌ها در دامداری، پرورش مرغ و طیور، پرورش ماهی و آبزیان، تولید محصولات کشاورزی و در باغ‌های میوه استفاده می‌شود، بنابراین مقاومت به آنتی‌بیوتیک، کشاورزی و محیط زیست را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد.

توانایی میکروب‌ها در تغییر، تنها دلیل مقاومت به آنتی‌بیوتیک نیست. از سال ۱۹۸۷ هیچ رده آنتی‌بیوتیک تازه‌ای تولید نشده و در خط تولید شرکت‌های داروسازی بزرگ تقریباً هیچ آنتی‌بیوتیک تازه‌ای نیست. برای تولید آنتی‌بیوتیک جدید، انگیزه اقتصادی کافی وجود ندارد، چرا که آنتی‌بیوتیک‌ها فقط در صورت لزوم برای یک یا دو هفته مصرف می‌شوند و به دلیل خطر مقاومت میکروب‌ها، مدت استفاده از آن‌ها محدود است، در حالی‌که دارو‌هایی مثل داروی فشار خون یا داروی کاهنده قند برای تمام عمر مصرف می‌شوند.

اما یک دلیل وجود دارد که باید در مورد خوش‌بینی بیش از حد به کلوویباکتین محتاط بمانیم.

لوئیس خاطرنشان می‌کند: ما در مرحله اول هستیم. اما مهم‌ترین چیز در مورد کلوویباکتین، جدای از این که نوید یک داروی شگفت انگیز را می‌دهد، این است که درک ما را از آنتی بیوتیک‌ها و پیرامون آن گسترش می‌دهد.

توسعه آنتی بیوتیک‌های جدید تا حدی چالش برانگیز است، زیرا ۹۹ درصد از گونه‌های باکتری به طور مشترک در آزمایشگاه رشد نمی‌کنند.

لوئیس و همکارانش با استفاده از تکنیکی که در کار‌های قبلی توسعه یافته بود، مقداری خاک شنی را برداشتند و دوره نهفتگی آن را افزایش دادند تا ببینند آیا این امر باعث تشویق انواع جدیدی از باکتری‌ها در آزمایشگاه می‌شود یا خیر.

پس از سه ماه، گونه‌ی جدیدی به نام الفتریا تری کارولینا (Eleftheria terrae Carolina) ظهور کرد که پژوهشگران، کلوویباکتین را از آن جدا کردند.

مارکوس وینگارت، شیمی‌دان دانشگاه اوترخت توضیح می‌دهد: از آنجایی که کلوویباکتین از باکتری‌هایی که قبلاً نمی‌توانستند رشد کنند، جدا شده است، باکتری‌های بیماری‌زا قبلاً چنین آنتی‌بیوتیکی را ندیده‌اند و زمانی برای ایجاد مقاومت نداشته‌اند.

کلوویباکتین خود را روی پوشش درونی باکتری‌ها مستقر می‌کند. در اینجا، فیبر‌های رشته‌ای از مولکول‌های پپتیدوگلیکان را جمع‌آوری و متصل می‌کند که باکتری‌ها از آن برای ساختن غشای سلولی که روی آن قرار دارند، استفاده می‌کنند. سپس باکتری‌ها غشای خود را در تلاشی بیهوده برای از بین بردن این مزاحم از بین می‌برند.

لوئیس توضیح می‌دهد: مهیج‌ترین چیز این است که منحصر به فرد است و به یک هدف بسیار ساده (مولکول‌های فسفات) متصل می‌شود که نمی‌توانند تغییر کنند.

وی افزود: این اولین کشف یک ترکیب است که به یک هدف ساده تغییر ناپذیر متصل می‌شود.

از آنجایی که بخش فسفات مولکول ساختمان دیواره سلولی برای انجام عملکرد مولکول بسیار مهم است، باکتری‌ها نمی‌توانند این ساختار را همانطور که با موفقیت با مولکول‌های هدف آنتی بیوتیک دیگر انجام می‌دهند، بدون عواقب تغییر دهند. اما این تنها یکی از راه‌هایی است که باکتری‌ها مقاومت آنتی بیوتیکی ایجاد می‌کنند، بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد.

کلوویباکتین تاکنون موفق شده عفونت‌های MRSA را در موش‌ها پاک کند و غیرسمی بودن آن برای سلول‌های آزمایشگاهی انسانی ثابت شده است.

گفتنی است که پژوهشگران در طول این آزمایش‌ها کوچکترین نشانه‌ای از مقاومت را تشخیص ندادند.

پیامد‌های مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها گسترده است. این عارضه می‌تواند به بروز بیماری‌های طولانی‌تر و شدیدتر، افزایش نرخ مرگ و میر و هزینه‌های بهداشتی بالاتر منجر شود. عفونت‌هایی که قبلاً به راحتی قابل درمان بودند، ممکن است غیرقابل درمان شوند و تهدیدی جدی برای جمعیت‌های آسیب‌پذیر مانند نوزادان، سالمندان و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف به وجود آورد. علاوه بر این، مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها پیامد‌های اقتصادی قابل‌توجهی نیز دارد، زیرا ممکن است افزایش مدت بستری در بیمارستان، کاهش بهره‌وری و افزایش بار بر سیستم‌های بهداشتی شود.

در سال ۲۰۱۴ سازمان بهداشت جهانی از مقاومت دارویی در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها به عنوان یک «تهدید بزرگ جهانی» نام برد. این سازمان با بررسی آمار مربوط به ۱۱۴ کشور، از افزایش مقاومت دارویی در همه نقاط جهان خبر داد. این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد، روز ۳۰ آوریل ۲۰۱۴ با انتشار گزارشی اعلام کرد جهان وارد دوره «پسا آنتی‌بیوتیک» شده است که نشان دهنده دوره‌ای است که عفونت‌های ساده‌ای که برای سالیان طولانی قابل درمان بودند، کشنده شده‌اند.

در حالی که هنوز کار‌های زیادی برای انجام دادن وجود دارد، تحقیقات این گروه پژوهشی نشان می‌دهد که پتانسیل آنتی‌بیوتیک‌های با اثربخشی طولانی وجود دارد.

این پژوهش در مجله Cell منتشر شده است.