نشانه‌های اوتیسم در کودکان

 اوتیسم از کلمه یونانی «آتوس» به معنی خود آمده است. در فارسی این اختلال به «خوددرماندگی» ترجمه شده است. تا دو سال پیش این اختلال زیرمجموعه اختلالات نافذ رشدی قرار می‌گرفت، اما از سال ۲۰۱۳ به بعد این اختلال جداگانه تعریف شد. شیوع اوتیسم در پسر‌ها چهار برابر دخترهاست. علت بالا رفتن افراد مبتلا ممکن است مربوط به گسترده‌تر کردن دامنه تعریف این اختلال، تشخیص‌های زودهنگام و ابزار‌های پیشرفته‌تر و منظم‌تر ارزیابی باشد.

این هشدار‌ها را جدی بگیرید

در صورت مشاهده موارد زیر، از پزشک خود بخواهید کودکتان را ارزیابی کند یا به متخصص ارجاع دهد:

کودک در شش ماهگی هیچ‌گونه نشانه‌ای از لبخند یا احساس شعف نشان ندهد.

کودک در نه ماهگی هیچ‌گونه ارتباط دوطرفه در برقراری صدا یا احساسات در چهره نشان ندهد.

کودک در ۱۲ ماهگی هیچ‌گونه غان و غونی نکند.

کودک در ۱۶ ماهگی هیچ کلمه‌ای نگوید.

کودک تا ۲۴ ماهگی هیچ عبارت دوکلمه‌ای (به‌غیراز تکرار و تقلید) نگوید.

عدم هرگونه برقراری ارتباط، فقدان غان و غون کردن و فقدان توانایی گفتار در هر سنی.

تشخیص این بیماری در صورت اختلال در سه ناحیه عمده انجام می‌پذیرد؛ اختلال در گفتار و تخیل، اختلال در روابط اجتماعی و اختلال در رفتار. این نشانه‌ها باید در زمان رشد واضح باشند، هرچند ممکن است برخی از آن‌ها به علت ظرفیت محدود روابط اجتماعی بروز پیدا نکنند. به نمونه‌هایی از این اختلال‌ها در ادامه اشاره می‌شود:

اختلال در ارتباط اجتماعی دوطرفه مانند عدم پاسخ‌دهی به سؤالات دیگران، عدم ادامه گفتگو با دیگران.

اختلال در ارتباط غیرکلامی و زبان بدن مانند عدم برقراری ارتباط چشمی، عدم درک زبان بدن مثل احساسات در چهره (خشم، شادی، تعجب).

اختلال در درک روابط مانند داشتن دشواری برای برقرار کردن رابطه متناسب با شرایط، دشواری در انجام بازی‌های تخیلی (نقش بازی کردن) و پیدا کردن دوست.

تکرار یک حرکت ثابت مانند چیدن یک شی به یک ترتیب خاص به‌طور مداوم و وسواس‌گونه.

اصرار برای داشتن یک چرخه‌ی رفتاری ثابت و تکراری، عصبانی شدن با کوچک‌ترین تغییر در این چرخه‌ی ثابت، الگو‌های ثابت فکری، دشواری در تغییر حالتی به حالت دیگر (رفتن به بیرون از خانه، رفتن از حیاط به داخل منزل و...).

علاقه‌مند‌های ثابت و محدود که زمان تمرکز یا شدت تمرکز روی آن غیرطبیعی است مانند وابستگی عجیب و خیلی زیاد به شیی‌ء خاص.

حساسیت بیش‌ازحد یا عدم حساسیت بیش‌ازحد به محرک‌های حسی مانند بی‌تفاوتی نسبت به درد یا دما، پاسخ ناسازگار به محرک‌های شنوایی یا لمسی، وسواس در بوییدن یا لمس کردن اشیا.

رفتار‌های چالش‌انگیز:

آسیب به خود و پرخاشگری

رفتار‌های مخرب

رفتار‌های تکراری

گریه کردن و فریاد کشیدن

دویدن، پریدن، لگدزدن

کنترل نکردن ادرار و مدفوع

رفتار‌های تحریکی:

بصری: خیره شدن به نور، پلک زدن‌های مکرر، تکان دادن دست جلوی نور

شنوایی: ساختن صدا‌های بی‌معنا، زدن ضربات آهسته به گوش

لمسی: لمس کردن پوست دست با دست دیگر یا یک شی، چنگ زدن پوست

توازن: حرکت مدام به جلو و عقب یا راست و چپ مثل گهواره

چشایی: در دهان گذاشتن عضوی از بدن یا یک شی، لیسیدن اشیا

بویایی: بو کردن اشیا، بو کشیدن افراد.

تشخیص بیماری اوتیسم همواره مانند سایر بیماری‌ها با چالش‌هایی همراه بوده است که در ادامه به تعدادی از این چالش‌ها اشاره می‌کنم.

نشانه‌های ذکرشده ممکن است در جلسه اول پدیدار نباشند.

رفتار فرد ممکن است بر اساس محیط و افراد حاضر در جلسه، متفاوت باشد.

بیماری‌های هم‌زمان با اوتیسم و تشخیص‌های دیگر، می‌تواند نتیجه ارزیابی را تغییر دهد. (بیماری‌های مانند اختلال در کارکرد معده و روده، مشکلات مربوط به اعصاب و عضلات، صرع، اختلال سیستم دفاعی، سفت شدن بافت‌ها، عقب‌ماندگی ذهنی و جسمی، افسردگی، اضطراب، وسواس و غیره)

دامنه بزرگ نشانه‌ها و درجه شدت اوتیسم می‌تواند تشخیص را تحت تأثیر قرار دهد.

جلسه تشخیص نیاز به تیمی متخصص شامل روان‌شناس، عصب‌شناس، روان‌پزشک، گفتار درمان و کاردرمانگر دارد تا بتوانند جوانب متفاوت را ارزیابی کنند.

نکته مهمی که درباره کودکان مبتلا به اوتیسم وجود دارد این است که این بچه‌ها در شش مهارت یادگیری قوی هستند. آن‌ها از اطلاعات موجود، موارد مهم و قابل‌توجه را می‌گیرند؛ حافظه طولانی‌مدت خوبی دارند؛ از اطلاعات بصری به‌خوبی استفاده می‌کنند؛ فعالیت‌های روزمره طولانی را سریع یاد می‌گیرند و تکرار می‌کنند؛ اطلاعات و قوانینِ دقیق را می‌فهمند و استفاده می‌کنند؛ روی اطلاعات موردعلاقه‌شان به‌شدت تمرکز می‌کنند.

نکته دیگر اینکه بسیاری از کودکان اوتیستیک یک سرگرمی خاص دارند (عروسک خاص، ماشین اسباب‌بازی، کارت‌های بازی و غیره) که می‌توانند تمام روز روی آن تمرکز کنند. 

مداخلات درمانی:

هیچ مدرکی دال بر مؤثر بودن صددرصد یک رویکرد خاص برای همه افراد مبتلابه اوتیسم وجود ندارد، اما مطالعات نشان داده است رویکرد تحلیل رفتار کاربردی برای آموزش رفتار‌های مثبت و کاهش رفتار‌های نامطلوب مؤثر بوده است. در ادامه به تعدادی از روش‌های درمانی این بیماری به‌صورت اختصار اشاره می‌کنم.

تحلیل رفتار کاربردی

تحلیل رفتار کاربردی شامل روش‌هایی می‌شود که بر اساس اصول علمی آموزش و رفتار به ساختن رفتار‌های مفید و کاهش رفتار‌های مشکل‌زا کمک می‌کند. این روش چند ویژگی مهم دارد؛ رفتار‌های مثبت را پرورش دهد (مثلاً تقویت توانایی تمرکز روی یک تکلیف، تقویت روابط اجتماعی)، یادگیری مهارت‌های جدید (مهارت‌های جامع مانند مهارت زبان، مهارت فیزیکی، مهارت تحصیلی) و انتقال رفتار مثبت از یک محیط به محیط دیگر (مثلاً انجام تکالیف در کلاس‌های آموزشی و نگه‌داشتن همین عملکرد در کلاس معمولی).

مداخله رفتاری فشرده 

(Intensive Behavioral Inetervention IBI) تحلیل رفتار کاربردی، رویکردی است برای یاددادن مهارت‌های جدید. مداخله رفتاری فشرده شکل فشرده خاص یک برنامه رفتاری است که توسط متخصص رفتارگرای تعلیم داده‌شده در منزل یا مؤسسه‌های خصوصی ارائه می‌شود. فشرده بودن به معنای آموزش حداقل ۲۰ ساعت در هفته است و بیشتر برای آماده کردن کودک برای مدرسه استفاده می‌شود.

ممکن است دارو‌ها برای بعضی افراد و رفتار‌ها مؤثر باشند، اما این دارو‌ها حتماً باید زیر نظر پزشک متخصص مصرف شود. 

رژیم‌های غذایی

 مطالعات زیادی روی رژیم‌های غذایی صورت گرفته، ولی مانند بقیه رویکرد‌ها هیچ رژیم غذایی خاصی تأثیر طولانی‌مدت و دائم روی همه افراد تحت درمان در آن مطالعات را ثابت نکرده است. اگرچه رژیم‌هایی مانند حذف گلوتن (گندم)، لبنیات، شکر، رنگ‌های افزودنی و... در بعضی از مواقع تأثیر مثبت داشته است، اما هنوز نمی‌توان با قطعیت درباره آن‌ها صحبت کرد.