آن همه شعار در باره صادرات واکسن ایرانی پوچ بود؟

 

و تولیدکننده واکسن فخرا و اسوه هم اطلاعاتی درباره واکسن‌های رسوب‌کرده در انبارهایشان ندادند، اما همگی این هفت تولیدکننده واکسن حالا شاکی هستند و به‌تازگی در نشست کمیته دارو و غذای کمیسیون بهداشت مجلس حاضر شده و زبان انتقاد از دولت را باز کرده‌اند.

آنها می‌گویند نه بازار داخلی متقاضی مصرف واکسن‌هایشان است و نه بازار صادراتی برای آن وجود دارد. این هفت تولیدکننده می‌گویند اگر دولت واکسن‌شان را نخرد، نقره‌داغ و زمین‌گیر می‌شوند و دولت باید از آنها حمایت کند. دولت اما به دست خالی و ذخیره ۵۰ میلیون دز واکسن خود اشاره می‌کند و می‌گوید دیگر واکسنی نیاز ندارد. این حکایت هفت تولیدکننده واکسن است که دولت برای آنها چیزی حدود هفت ماه واکسیناسیون را به تأخیر انداخت؛ هفت تولیدکننده‌ای که به دولت قول و وعده داده بودند نه‌تنها واکسن تمام ایرانی‌ها را تأمین می‌کنند، بلکه تبدیل به صادرکننده واکسن می‌شوند. شاید این اطمینان خاطر دادن‌ها سبب شد وزارت بهداشت اعلام کند ایران تا شهریور سال ۱۴۰۰ تبدیل به قطب صادرات واکسن کرونا در منطقه می‌شود؛ اما ماجرا جور دیگری پیش رفت.

در ۱۱ دی سال ۹۹ خبرگزاری فرانسه اعلام کرد بیشتر از ۵۰ کشور جهان واکسیناسیون کرونا را شروع کرده‌اند. در خاورمیانه هم اسرائیل، ترکیه، عربستان، بحرین، قطر و امارات پیشرو واکسیناسیون شده‌اند و عراق اولین محموله‌های واکسن فایزر را سفارش داده است. در ایران اما کرونا سیل کشتار راه انداخته بود و دولتمردان ایرانی هر بار بهانه‌ای برای تأخیر در واکسیناسیون سرهم می‌کردند؛ بهانه‌های عجیبی مثل اینکه سیستم سرمایشی برای انتقال واکسن کرونا با هواپیما وجود ندارد. بهانه‌های رایج بعدی تحریم و مشکلات نقل‌وانتقال پول واکسن بود. اما گویا واقعیت چیز دیگری بود. در این میان، نقشه‌های قرمز و سیاه کرونا و سیل عزا که بر سر ایرانی‌ها ریخته بود، مردم را به ایجاد کمپین‌های اعتراضی با هشتگ واکسن بخرید واداشت؛ در مقابل وزارت بهداشت بارها تاریخ‌های متفاوتی برای عرضه واکسن ایرانی تعیین می‌کرد و واکسن نمی‌رسید. اردیبهشت ۱۴۰۰، خرداد ۱۴۰۰ و شهریور ۱۴۰۰ تاریخ‌هایی بودند که مدیران وزارت بهداشت برای تولید انبوه واکسن ایرانی و حتی صادرات گسترده آن تعیین کردند؛ بااین‌حال، یک بار خبر رسید کارخانه‌های تولید واکسن تازه در مرحله گودبرداری هستند، بار دیگر خبر رسید خط تولید واکسن از چین به دلیل تحریم نرسید.

روزی دیگر مدعی شدند روسیه به دلیل تحریم از تحویل رزین و ژل تولید واکسن امتناع کرده است و... . سرانجام دولت اعلام کرد از ۲۴ تیر با ثبت‌نام سالمندان واکسیناسیون عمومی را شروع می‌کند؛ بااین‌حال باز هم روال واکسیناسیون کند بود و صف‌های طولانی سالمندان بارها و بارها خبرساز شد.

گویا بنا بود تولیدکنندگان واکسن تا دقیقه ۹۰ از مهلت خود برای تولید انبوه واکسن استفاده کنند؛ اما ماجرا به سرانجام نرسید و کابینه تازه سرکارآمده ابراهیم رئیسی، تصمیم گرفت واردات گسترده و دیرهنگام واکسن را در دستور کار خود بگذارد. تا پایان آبان‌ و بنا بر اعلام وزارت بهداشت، بالغ بر ۵۶ میلیون نفر دز اول و بالغ بر ۴۴ میلیون نفر دز دوم واکسن را دریافت کردند. این واکسیناسیون گسترده با واکسن خارجی انجام شد و کم‌کم واکسن ایرانی و وعده‌های عجیب‌وغریب تولیدکنندگان داخلی به حاشیه رفت. حالا که تقریبا جمعیت غالب مردم ایران و جهان واکسینه شده‌اند، هفت تولیدکننده ایرانی به ساختمان بهارستان آمده و زبان گلایه را در مجلس گشوده‌اند.

 

ابهام در میزان تولید واکسن ایرانی

 

کسی دقیق نمی‌داند تولیدکنندگان ایرانی چند واکسن تولید کرده‌اند. خانه ملت به نقل از حسین صفوی، رئیس هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی وزارت بهداشت، نوشته است تاکنون بیش از 199 میلیون دز واکسن را تحویل وزارت بهداشت داده‌ایم و 178 میلیون دز به صورت خرید و مابقی یعنی 47‌میلیون‌و 710 دز تولید داخل بوده و همچنان منتظر تحویل شش تا هفت میلیون دز هستیم. او گفته است مجموع رقم قرارداد با تولیدکنندگان داخلی هشت‌هزارو 656 میلیارد تومان بوده و میزان بدهی وزارت بهداشت به آنها پنج‌هزارو ٣٠٠ میلیارد تومان است که اخیرا در مکاتبه‌ای با سازمان برنامه و بودجه، برنامه‌ریزی شده تا بدهی‌ها پرداخت شود؛ زیرا اصولا دولت با کمبود نقدینگی مواجه است.

آمار گمرک اما از میزان واردات واکسن خارجی متفاوت است. روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک، به «شرق» می‌گوید: تقریبا حدود ۱۶۱ میلیون دز واکسن خارجی به ایران وارد شده که بخشی از این واکسن‌ها خریداری‌شده و بخشی اهدایی هستند؛ اما با توجه به اینکه خریداری واکسن خارجی از بهمن سال گذشته متوقف شده است، محموله‌هایی که اخیرا ترخیص شده‌اند، اهدایی بوده‌اند. ایسنا نیز به نقل از گمرک فرودگاه امام نوشته است تا هفته پیش بیشتر از ۱۶۱.۹میلیون دز واکسن وارد ایران شده است. بر اساس این گزارش، آخرین محموله وارداتی در ۲۶ فروردین ۱۴۰۰ بوده که مربوط به واکسن‌هایی اهدایی است. بر این اساس، چهار نوع واکسن وارد ایران شده که بیشترین میزان به سینوفارم با ۱۳۳‌میلیون‌و۴۰۴‌هزارو ۴۹۸ دز اختصاص دارد که سهم آن از کل واردات واکسن ۸۲.۳ درصد است. بعد از سینوفارم، واکسن آسترازنکا قرار دارد که واردات آن ۲۳‌میلیون‌و۳۱۳‌هزارو ۳۰ دز گزارش شده و ١٤.٣ درصد واردات واکسن، سهم آسترازنکا بوده است. اسپوتنیک دیگر واکسن وارداتی ایران است که تعداد آن به چهارمیلیون‌و۹۱‌هزارو ۲۰۰ دز می‌رسد و سهم ۲.۵‌درصدی را بین واکسن‌های وارداتی دارد. واکسن بهارات با یک‌میلیون‌و ۱۲۵ هزار دز کمترین واکسن وارداتی ایران است و سهمی کمتر از یک درصد بین این واردات دارد. از آن سمت وزارت بهداشت اعلام کرده است تا سوم اردیبهشت امسال بالغ بر ۱۴۸‌میلیون‌و ۶۰۰ هزار واکسن تزریق شده است. این در حالی است که رئیس هیئت امنای ارزی وزارت بهداشت در مجلس گزارش داده بالغ بر ۱۹۹ میلیون دز واکسن به وزارت بهداشت تحویل داده‌اند که ۱۷۸ میلیون دز به صورت خرید و وارداتی بوده و بیشتر از ۴۷ میلیون دز نیز تولید داخلی است! از تناقض آماری و شفاف‌نبودن میزان تولید واکسن داخلی و قراردادهای خرید واکسن داخلی که بگذریم، حالا تولیدکنندگان واکسن داخلی زبان به اعتراض گشوده و از حمایت‌نشدن! می‌گویند و خواستار فروش واکسن رو به تاریخ انقضای خود به دولت هستند؛ آن‌هم در حالی که دولت می‌گوید بودجه ندارد و ۵۰ میلیون دز واکسن ذخیره دارد.

تولیدکنندگان : قادر به صادرات واکسن نیستیم

 

هاله حامدی‌فر، مدیرعامل شرکت سیناژن و تولیدکننده واکسن کرونا، به «شرق» می‌گوید آنها تنها شرکت تولیدکننده بخش خصوصی هستند که تولید واکسن انجام داده‌اند. او توضیح می‌دهد که تولیدکنندگان دولتی واکسن کرونا هم ارز چهارهزارو ۲۰۰ تومانی گرفته‌اند و هم کمک ریالی از دولت دریافت کرده‌اند و واکسن تولیدی آنها، واکسن با ویروس ضعیف‌شده است که هزینه تولید کمتری دارد. تنها تولیدکننده بخش خصوصی واکسن، هم هزینه‌هایش با ارز نیمایی بوده و هم واکسن نوترکیب ساخته است که تکنولوژی بالاتر و هزینه بیشتری دارد، اما دولت واکسن این شرکت را با همان قیمت واکسن دولتی خریداری کرده است.

این تولیدکننده همچنین گفت با وجود آنکه مجلس و دولت به آنها سفارش ساخت ۱۸ میلیون دز واکسن را داده‌اند و آنها مواد اولیه برای ساخت این تعداد واکسن را خریداری کرده‌اند، در نهایت دولت از تحویل این تعداد واکسن سر باز زد و در حال حاضر شش میلیون دز واکسن در انبارها روی دست آنها مانده است.

این تولیدکننده درباره چالش صادرات واکسن ایرانی نیز می‌گوید: بازار جهان از واکسن‌هایی که تأییدیه سازمان بهداشت جهانی را دارند، اشباع شده است و واکسن ایرانی که تأییدیه جهانی ندارد، راه دشوارتری پیش‌رو دارد.

حامدی‌فر تأکید می‌کند زمانی که مطالعه بالینی روی واکسن ایرانی تمام شد و آنها پرونده واکسن را به سازمان بهداشت جهانی ارسال کردند، این سازمان به آنها اعلام کرد به اندازه اضطرار جهان واکسن تأیید شده و بازار اشباع است و تأیید واکسن جدید در اولویت این سازمان نیست. به این ترتیب ماجرای صادرات واکسن ایرانی و تبدیل ایران به قطب صادرات واکسن منطقه نیز به جایی نرسید و اخیرا وزارت بهداشت از اهدای ۲۰۰ هزار دز واکسن برکت به نیکاراگوئه خبر داده است.

تولید بدون مزیت!

 

قصه تولید پرهزینه کالای ایرانی و اتلاف منابع ملی، فقط در واکسن خلاصه نمی‌شود. وحید شقاقی، اقتصاددان، به «شرق» می‌گوید: ایران برای تولید نه نقشه راه دارد و نه کارشناسی و بر مبنای علم اقتصاد برنامه‌ریزی می‌کند. او تأکید می‌کند: برای مثال، تولید به بهانه خودکفایی، به‌ویژه در بخش کشاورزی، باعث اتلاف گسترده منابع آب زیرزمینی و خسارت‌های سنگین در این بخش شده است و از یک طرف نه حمایت بی‌رویه از طریق اعطای یارانه‌های متعدد مستقیم و غیرمستقیم، معافیت‌های مالیاتی، انحصار بازار داخلی و در واقع حمایت بی‌رویه دولت از تولید باعث پاگرفتن برندهای جهانی و تولیدکنندگان قوی شده است و نه از سمت دیگر به دلیل قیمت‌های بالا و کیفیت محصول در بسیاری از کالاها مزیت رقابت جهانی داریم. این اقتصاددان ادامه می‌دهد: از سمتی مصرف‌کننده داخلی هم از این وضعیت ناراضی است و باید کالای کم‌کیفیت با قیمت گزاف بخرد. این در حالی است که باید کالاهای مزیت‌دار شناسایی شود و تولید آن بر مبنای اصول اقتصادی در دستور کار قرار بگیرد. شقاقی همچنین می‌گوید: تولید واکسن که فناوری بالا و زمان کوتاه می‌طلبد، به‌طور یقین برای کشورهایی به‌صرفه است که دانش و تکنولوژی بالا و بازار جهانی را در اختیار دارند و بازار جهان منتظر تولید واکسن ایرانی نمی‌ماند. البته تجربه تولید واکسن پیش از این برای تولید هواپیما، کشتی، قطار، لپ‌تاپ، موبایل و... نیز تکرار شده و هرگز به سرانجام نرسیده است.