نگاهی به حادثه تروریستی روسیه؛ چه فرضیه‌هایی مطرح است؟

روسیه جمعه شب یکی از تلخ‌ترین اتفاقات تروریستی را پشت سر گذاشت. بیش از ۹۰ نفر، در حالیکه در سالن کنسرت در حومه مسکو حضور داشتند، به رگبار گلوله از سوی تروریست‌ها بسته شدند. دستکم چهار تروریست با لباس نظامی وارد سالن کروکاس شدند و به سمت حاضران شلیک کردند. همزمان یک آتش‌سوزی در محل برگزاری کنسرت گزارش شد. رسانه‌های روسیه گزارش کرده‌اند که ۶۲۰۰ بلیط برای کنسرت گروه «پیک‌نیک» در این سالن، فروخته شده است. کرملین می‌گوید ۱۱ نفر را در ارتباط با حمله تروریستی در مسکو در مرز با اوکراین دستگیر کرده است. این درحالیست که اوکراین در همان لحظات اولیه چنین اتفاقی اعلام کرد هیچ نقشی در حمله تروریستی ندارد. در عوض داعش با انتشار اطلاعیه‌ای گفته است که مسئول حمله مرگبار تروریستی روز جمعه است.

شواهد نشان می‌دهد مهاجمان علاوه بر اینکه سلاح در دست داشتند، از مایع قابل اشتعال برای آتش زدن بخش‌هایی از سالن کنسرت استفاده کرده بودند. علت مرگ ۹۳ نفر جراحات گلوله و مسمومیت با مواد محترقه بوده است. هر چند بخشی از سقف تالار کروکاس بر اثر آتش فروریخته، اما تاکنون گزارشی از اینکه افراد بر اثر ماندن در آتش جان باخته باشند منتشر نشده است. به‌نظر می‌رسد مهاجمان از سلاح‌های خودکار استفاده کرده و مهمات را در محل حمله جا گذاشته باشند. رئیس سرویس امنیت روسیه صبح شنبه گفت که چهار نفر که مستقیما در حمله دست داشته‌اند هم در بین ۱۱ نفری هستند که بازداشت شده‌اند. طبق نوشته رسانه‌های روسی یکی از تروریست‌های بازداشت شده اعتراف کرده که از فرماندهانش دستور داشته که تمامیِ افراد حاضر در سالن کنسرت را بکشد. این تروریست با پرواز ۴ مارس از ترکیه به روسیه آمده بود.

چرا تالار کروکاس اهمیت دارد؟
تالار کروکاس از بنا‌های نسبتا جدید در مسکو است. در سال ۲۰۰۹ این تالار توسط آراز آقالاروف تاجر املاک و پسر خواننده‌اش تاسیس شد تا محلی با فضای بسیار وسیع برای برگزاری انواع کنسرت یا برنامه‌ها و فستیوال‌ها باشد. از آن زمان تاکنون چهره‌های شناخته شده زیادی به تالار کروکاس رفت‌وآمد داشته‌اند که یکی از آن‌ها ترامپ است. او در سال ۲۰۱۳ مسابقه دختران شایسته را در تالار برگزار کرد و گفت که پوتین او را برای چنین اقدامی دعوت کرده است. البته در آن زمان پوتین رسما زیر بار چنین رعوتی نرفت و خودش هم در مراسم آفتابی نشد. با این حال همین موضوع یکی از دلایلی بود که بعد‌ها پوتین را در دست داشتن در انتخابات سال ۲۰۱۶ و انتخاب ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا متهم می‌ساخت. در واقع تاجر آذربایجانی که سازنده تالار کروکاس است و پسرش امین از حامیان پروپاقرص ترامپ به حساب می‌آیند.

واکنش‌ها به حمله تروریستی در مسکو
پوتین رئیس‌جمهور روسیه تا این ساعت سخنرانی در مورد حمله تروریستی در مسکو نداشته است. با این حال او برای مجروحان آرزوی بهبودی و در عین‌حال دستور پیگیری ماجرا را صادر کرده. شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین صبح شنبه کشته شدن بیش از ۹۰ نفر در این حمله تروریستی را به ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه تسلیت گفت و تاکید کرد که «چین با هر شکلی از تروریسم مخالف است، حمله تروریستی را قویا محکوم می‌کند و از تلاش‌های دولت روسیه برای حفظ امنیت و ثبات ملی حمایت می‌کند.»

نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، صبح شنبه با انتشار متنی در شبکه اجتماعی ایکس این واقعه را حمله تروریستی فجیع خواند و نوشت: ما حمله تروریستی فجیع در مسکو را قویا محکوم می‌کنیم. هند در این ساعات اندوه همبستگی خود را با دولت و مردم روسیه اعلام می‌کند.

کاخ سفید تنها ساعاتی پس از این حمله تروریستی اعلام کرد که آمریکا در اوایل ماه مارس در رابطه با احتمال حملات تروریستی به اجتماعات بزرگ به دست گروه‌های افراطگرا به مسکو هشدار داده بود. بیانیه کاخ سفید البته طرفدارای روسیه را بسیار خشمگین کرده است.

دیوید کامرون وزیر خارجه بریتانیا با انتشار متنی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: ما از صمیم قلب به خانواده‌های قربانیان تسلیت می‌گوییم و عمیقا با آن‌ها همدردی می‌کنیم. هیچ چیز نمی‌تواند توجیه‌کننده چنین خشونت وحشتناکی باشد.

اولاف شولتس، صدراعظم آلمان نیز روز شنبه با انتشار متنی در شبکه اجتماعی ایکس این واقعه را حمله تروریستی وحشتناک علیه تماشاچیان بی‌گناه کنسرت در مسکو خواند و آن را محکوم کرد.

امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه طی بیانیه‌ای این واقعه را به عنوان حمله تروریستی که به دست داعش انجام شده است قویا محکوم کرد. در بیانیه کاخ الیزه آمده است: فرانسه همبستگی خود را با قربانیان، عزیزان آن‌ها و همه مردم روسیه اعلام می‌کند. وزارت خارجه فرانسه نیز جمعه شب طی بیانیه‌ای این حمله را نفرت‌انگیز خواند و گفت: تصاویری که امشب از مسکو می‌رسد، وحشتناک است. اندیشه ما همراه قربانیان و زخمی‌های این حادثه و همچنین همه مردم روسیه است. برای دریافتن دلیل این رویداد نباید از هیچ تلاشی مضایقه کرد.

اتحادیه اروپا طی بیانیه‌ای این حمله را محکوم و اعلام کرد: اتحادیه اروپا از گزارش‌های حمله تروریستی به سالن «کروکاس سیتی» در مسکو شوکه و وحشت‌زده است. اتحادیه اروپا هرگونه حمله به غیرنظامیان را محکوم می‌کند. اندیشه ما با بازماندگان این حادثه است.

جمهوری اسلامی ایران هم از نخستین کشور‌هایی بود که حمله تروریستی در مسکو را قویا محکوم کرد. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به اقدام تروریستی روز جمعه سوم فروردین ماه در مسکو گفت مبارزه مشترک و مؤثر با ⁧‫تروریسم‬⁩، نیازمند اقدام جدی و بدون تبعیض جامعه بین‌المللی است.». حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی جمعه شب، در این خصوص به زبان روسی در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: اقدام تروریستی اخیر در شهر مسکو را قویاً محکوم کرده، ضمن ابراز همدردی با خانواده‌های جان باختگان، به همکارم سرگئی لاورف، دولت و ملت روسیه این حادثه تلخ را تسلیت می‌گویم. همچنین ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه حمله تروریستی به یک مرکز تجاری در مسکو را که به کشته و مجروح شدن جمع زیادی از شهروندان روسیه منجر شد، شدیداً محکوم کرد. کنعانی ضمن ابراز تسلیت به دولت و ملت روسیه به ویژه خانواده‌های قربانیان گفت: جمهوری اسلامی ایران در این حادثه تلخ خود را در کنار روسیه می‌بیند.

چه فرضیه‌هایی مطرح است؟
اولین فرضیه این است که داعش وارد عمل شده و در مسکو دست به جنایت زده است. این جنایت شباهت‌هایی به حمله سال ۱۳۹۴ داعش به کنسرتی در پاریس دارد که منجر به کشته شدن ۱۰۰ نفر شده بود. این گروه خودش هم در بیانیه‌ای تقصیر را به گردن گرفته است. اما دولت روسیه این امر را نمی‌پذیرد. راشاتودی نوشته راشا تودی، در تصویری که به طور گسترده از بیانیه داعش درباره پذیرش مسئولیت حمله تروریستی به روسیه در فضای مجازی منتشر شده، از سایت خبری استفاده شده که سال‌ها است دیگر توسط این گروه تروریستی استفاده نمی‌شود. اما خبرنگاران بین‌الملل و ناظرانی که رفتار داعش را رصد می‌کنند، می‌گویند روسیه در این موضوع اشتباه می‌کند و این فرمتی است که داعش برای اعلام وابستگی خود به حملات تروریستی در سراسر جهان کماکان از آن استفاده می‌کند. داعش در بیانیه خود اعلام نکرده کدام شاخه این گروه تروریستی در حمله جمعه دست داشته‌اند. اما در سال‌های اخیر شاخه‌های این گروه که در نزدیکی روسیه یا در داخل این کشور فعال باشند، دیده نشده است.

گروه‌های ضدغرب معتقدند که کار کار آمریکایی‌ها است. انتشار هشدار ایالات متحده در مورد اینکه بهتر است جانب احتیاط در برگزاری کنسرت‌ها در روسیه رعایت شود، آن‌ها را به کل ماجرا مشکوک کرده و معتقدند حمله تروریستی روز جمعه با همکاری ایالات متحده و غرب که با روسیه سر جنگ دارند صورت گرفته است. در کنار این فرضیه نام اوکراین هم به شدت برده می‌شود. اوکراین با روسیه در جنگ است و دولت پوتین ترجیح می‌دهد تا انگشت اتهام را مستقیما به سمت زلنسکی و اوکراین ببرد. انتشار خبر دستگیری افراد مرتبط با تروریست‌ها در مرز با اوکراین نشان می‌دهد که کرملین احتمالا می‌خواهد کل ماجرا را به گردن اوکراینی‌ها انداخته و حتی شاید به این بهانه به حملات خود به این کشور شدت بیشتری ببخشد. این در شرایطی است که جنگ اوکراین با اعلام آمادگی برخی از کشور‌های اروپایی برای ارسال نیرو به این کشور، وارد فاز جدیدی شده است.

اما کسانی که اساسا به پوتین و کرملین بدبین‌اند، معتقدند دولت روسیه در حمله تروریستی دست داشته است. پوتین به تازگی از انتخابات سربلند بیرون آمده، اما فرضیه تقلب در انتخابات جدی است و او به تازگی متهم به قتل الکسی ناوالنی در زندان، شده است. ناوالنی جدی‌ترین و شناخته شده‌ترین مخالف پوتین بود که یک ماه قبل جان خود را از دست داد. از آن تاریخ به بعد در روسیه با مخالفان پوتین و به‌ویژه نزدیکان به ناوالنی، با شدت بیشتری برخورد می‌شود. آن گروه از ناظران که نسبت به پوتین بدبین هستند؛ می‌گویند اتفاق هولناک جمعه می‌تواند دست کرملین را برای سرکوب بیشتر مخالفان پوتین به‌بهانه مقابله با تروریسم باز بگذارد. عدم حضور پوتین در مقابل دوربین‌ها برای گفتگو با مردم ترس‌خورده روسیه در شرایطی که آن‌ها درگیر یکی از بدترین حملات تروریستی در کشورشان هستند، این تحلیل‌گران را نسبت به کل ماجرا بدبین کرده است. به‌نظر می‌رسد هرچند دولت روسیه در بیلبورد‌هایی با تصویر شمع عبارت ما عزاداریم را منتشر کرده، اما این اقدامات جای واکنش جدی و تاسف رئیس کرملین را نمی‌گیرد.