ممنوعیت کشت خشخاش بعد از یک سال از فرمان طالبان

راه‌اندازی آشپزخانه‌های تولید «شیشه» در افغانستان؛ معضلی جدید

اما وجود آشپزخانه‌های تولید شیشه در افغانستان و همچنین افزایش بی‌رویه تولید مواد صنعتی به ویژه "شیشه" در دهه اخیر با حمایت مستقیم آمریکا در افغانستان از جمله مسائلی بوده که بار‌ها مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر در این باره ابراز نگرانی کرده‌اند. سردار زاهدیان سال گذشته معضل جدید افغانستان را شکل‌گیری کارگاه‌های تولید مت‌آمفتامین (شیشه) عنوان کرده بود.

اظهارات زاهدیان بیانگر این بوده که تولید شیشه طی سه الی چهار سال اخیر در افغانستان شدت گرفته است. به نظر بی‌قانونی حاکم بر این کشور و همچنین دسترسی به گیاهی به نام «افدرا» است که در استان‌های مختلف افغانستان به صورت خودرو استحصال می‌شده و اخیرا کشت می‌شوند علت این موضوع است؛ گیاهی که هرچند از قبل در این کشور وجود داشته، اما تقویت و کشف شده و جدیدا به این موضوع رسیدند که از این گیاه می‌توانند متامفتامین به دست آورده و از آن شیشه تولید کنند؛ همان ماده گیاهی که در افغانستان به وسیله اسید‌ها و مواد پیش‌ساز به متامفتامین تبدیل می‌شود. البته پیش‌ساز‌های مورد استفاده غالبا در کشور‌های صنعتی تولید و به صورت قاچاق و غیرمجاز به افغانستان حمل شده و آنجا مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای تولید شیشه از مواد شیمیایی به جز مواد گیاهی هم استفاده می‌شود. به عبارتی دیگر افدرین موردنیاز یا به صورت پیش‌ساز از کارخانجات تولید مواد شیمیایی خریداری و مورد استفاده قرار می‌گیرد یا از دارو‌هایی که افدرین و سودو افدرین دارند به عنوان پایه استفاده و افدرین آن جدا و به شیشه تبدیل می‌شود.

حالا، اما سوالی که با وجود گذشت بیش از یک سال از این فرمان حکومت طالبان مطرح می‌شود این است که آیا پس از سقوط دولت پیشین افغانستان و روی کارآمدن طالبان، تغییر جدی در بازار مخدری همسایه شرقی ایران رخ داده یا آنکه افغانستان همچنان بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد در سراسر جهان به شمار می‌رود؟ محمد بیات، پژوهشگر ارشد موسسه کادراس در این باره به ایسنا می‌گوید: افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک جهان، ۸۰ درصد بازار جهانی مواد مخدر را به خود اختصاص داده است. این موضوع و از سوی دیگر ۳.۵ میلیون نفر معتاد در کشور (نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت) افغانستان را به یکی از نقاط کانونی قاچاق و تجارت مواد مخدر در سطح جهان تبدیل کرده است. برهمین اساس اقتصاد همسایه شرقی ایران با تجارت غیرقانونی مواد مخدر گره خورد و افغانستان به «دولت مخدری» بدل شده است.

دوگانگی حکومت افغانستان در مقابله با موادمخدر؛ افزایش تولید مت آمفتامین یا دستور برای کاهش کشت خشخاش؟

وی ادامه می‌دهد: به عبارت دیگر اگر به ناگهان کشت و تولید مواد مخدر در این کشور متوقف شود، آنگاه ضربه جدی به تولید ناخالص داخلی و معیشت مردم وارد خواهد شد. تنها در سال ۲۰۲۲، تولید تریاک بین ۹ الی ۱۴ درصد از GDP افغانستان را تشکیل داده است و در چنین شرایطی بود که امارت اسلامی افغانستان پس از فتوای حکم حرمت تولید، قاچاق و مصرف مواد مخدر از سوی هبت الله آخوندزاده، اعلام کرد که کشت خشخاش در این کشور به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. هم زمان برخی گزارش‌های بین‌المللی از افزایش تعداد آشپزخانه‌های تولید مت آمفتامین و مقدار کشفیات شیشه در مسیر‌های قاچاق مواد از مبدا افغانستان خبر می‌دهند.

این پژوهشگر حوزه اعتیاد یادآور می‌شود: پس از سقوط نظام جمهوری و قدرت‌گیری مجدد طالبان، بسیاری از نهاد‌های بین‌المللی کمک‌های مادی و غیرمادی خود به افغانستان را قطع کردند. هم‌اکنون بسیاری از مردم افغانستان با مشکلاتی همچون فقر، بی‌آبی و مشکلات شدید اقلیمی مانند خشکسالی دسته‌وپنجم نرم می‌کنند. در چنین شرایطی مقامات طالب مدعی‌اند که به دنبال ریشه‌کن کردن کشت خشخاش در افغانستان هستند. اما این ادعا در حالی مطرح می‌شود که قیمت ۷ کیلوگرم گوجه فرنگی ۳۰ سنت و قیمت هر یک کیلوگرم تریاک حدود ۳۶۰ دلار است. در چنین شرایطی بی‌شک کشاورزان افغانستانی ترجیح می‌دهند تا به کشت خشخاش ادامه دهند مگر آنکه جایگزینی با سود اقتصادی بسیاری بالاتری پیدا شود. برهمین اساس برخی کارشناسان معتقدند که اساسا طالبان به دنبال ریشه‌کن کردن مواد سنتی در افغانستان نیست، بلکه قصد دارد تا با همکاری شبکه بین‌المللی قاچاق مواد مخدر، به سمت تولید انواع مواد صنعتی، به‌ویژه مت آمفتامین حرکت کند.

براساس اظهارات بیات و طبق آخرین گزارش‌های منتشر شده از سوی دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل، ظاهرا سطح زیر کشت خشخاش به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. در عین حال برخی گزارش‌ها از افزایش کشفیات مت آمفتامین در مسیر‌های سنتی انتقال مواد افغانستان و همسایگان این کشور خبر می‌دهند و در این میان سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا الگوی کشت و تولید مواد در افغانستان از سنتی به صنعتی تغییر کرده است؟.

این پژوهشگر ارشد موسسه کادراس پاسخ این پرسش خود را اینگونه می‌دهد: دفتر آسیای مرکزی دفتر مبارزه با مواد و جرم سازمان ملل مستقر در تاشکند با گردآوری گروهی از متخصصان و با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای سعی دارد تا آخرین وضعیت مخدری در افغانستان را تحلیل و بررسی کند. نکته جالب توجه این است که این نهاد توانسته با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، میزان کلروفیل و نوع محصول در حال رشد در زمین را مشخص کند. به عنوان مثال این نهاد وابسته به سازمان ملل از طریق واکاوی تصاویر ماهواره‌ای می‌تواند مشخص کند در سطح مشخصی از زمین کشاورزی گندم، جو، پنبه یا خشخاش کشت شده است. هم‌زمان داده‌های ماهواره‌ای از طریق عوامل میدانی حاضر در افغانستان مورد صحت‌سنجی میدانی قرار خواهد گرفت.

وی تصریح می‌کند: براساس داده‌های منتشر شده از سوی این مرکز، سیاست «سرکوب» کشت خشخاش در افغانستان با آنکه باید در سال‌های پیاپی مورد بررسی قرار گیرد، اما به نظر می‌رسد این خط مشی در کوتاه مدت سبب تغییر بازار مواد مخدر در افغانستان شده است. کشف و ضبط مواد مخدر مصنوعی و انواع مت‌آمفتامین‌ها در سراسر منطقه نشان‌دهنده تغییر الگوی تولید مواد از سنتی به صنعتی در جغرافیای افغانستان است.