قلیان اکسیژن را بهتر بشناسید!

قلیان برای نخستین بار در دوره صفوی از هندوستان وارد ایران شد و به نوشته سفرنامه‌نویسان اروپایی از همان زمان ایرانیان استقبال زیادی از آن کردند. از دوره قاجار محبوبیت قلیان کشیدن درست مثل دوران حاضر بود و از قهوه خانه‌ها و اندرون‌خانه‌ها تا تفرجگاه‌ها و کاروانسرا‌ها با قلیان پر شده بود.
اغلب شاهان و شاهزادگان قاجار نیز علاقه زیادی به قلیان کشیدن در هر شرایطی داشتند. با گذشت سال‌ها از آن دوران، قلیان همچنان نقشی پررنگ در تفریحات ایرانیان و به ویژه جوان‌ها ایفا می‌کند.

به گفته مسئولان وزارت بهداشت، این وزارتخانه در راستای کاهش آسیب‌های ناشی از مصرف قلیان سنتی، تصمیم گرفته‌اند دست به تولید محصولی بزنند که هم میل جوانان به مصرف قلیان را تامین کند و هم بی‌آسیب باشد.
حدود ۱۰ سال از زمان ثبت اختراع رسمی قلیان اکسیژن در کشور می‌گذرد ولی وزارت بهداشت اکنون تصمیم گرفته که دست به اجرای گسترده طرح آزمایشی برای بررسی این قلیان‌ها بزند. 
مخترع قلیان اکسیژن کیست؟
قلیان اکسیژن توسط مبتکری به نام نادر مظفری طراحی و ساخته شده است. نادر مظفری از ۲۷ بهمن ۱۳۸۹ عضو هیات مدیره شرکتی با عنوان «پاک دم کوهسار» است که در همین تاریخ به ثبت رسیده است.
این مبتکر تصویر مجوز اختراعش از دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه شهید بهشتی را ضمیمه کاتالوگ معرفی این قلیان کرده است، چون هر دوی این دانشگاه‌ها درباره این قلیان نظر مساعد دارند. 
طریقه ساخت و ترکیبات قلیان اکسیژن
این قلیان از یک بالن حاوی اکسیژن، منبع آب، شیلنگ دمی اکسیژن و لوله‌های حمل اکسیژن تشکیل شده و علاوه بر این، به آب قلیان اسانس‌های مختلف می‌افزایند تا محتوای اکسیژن بو‌های مختلفی داشته باشد.
به جای مواد دخانی، منبع اکسیژن بر روی قلیان نصب شده و دود بالنی جهت سرگرمی در آن استفاده می‌شود. 
با استفاده از این قلیان‌ها به جای خروج و پخش دی‌اکسید کربن و مواد دخانی در فضا، اکسیژن مازاد در فضا منتشر شده و باعث ایجاد هوای پاک و مناسب برای تنفس در این مکان‌ها برای افراد خواهد شد.
در این دستگاه گاز N ۲ O به‌عنوان گاز خنده و شادی‌آور در ترکیب با اکسیژن مورد استفاده قرار گرفته و احتمال می‌رود که این ترکیب بتواند جایگزین اعتیاد به نیکوتین و تنباکو باشد.
اما همزمان با انتشار خبر اجرای این طرح، اخباری مبنی بر عوارض استفاده از این نوع قلیان، غش کردن، خنده شدید و حتی مراجعه به بیمارستان و بستری افراد منتشر شده است.
حساسیت به اسانس‌های قلیان اکسیژن و عوارض آن
اسانس‌هایی که در قلیان اکسیژن استفاده می‌شوند، با عبور دادن اکسیژن از مایعی حاوی افزودنی‌های خوراکی بدون روغن یا روغن‌های معطر مانند اسانس‌ها، به اکسیژن اضافه می‌شوند. استنشاق مواد روغنی می‌تواند به التهاب جدی ریه به نام ذات‌الریه لیپوئیدی منجر شود.
عطر‌های استفاده شده در قلیان اکسیژن معطر نیز می‌توانند برای برخی افراد، به ویژه افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی، مضر باشند. طبق اعلام انجمن ریه، مواد شیمیایی موجود در عطر‌ها و حتی آنهایی که از عصاره‌های طبیعی گیاهان ساخته می‌شوند، می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک خفیف تا شدید شوند. 
علائم واکنش به عطر‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
• سردرد
• سرگیجه
• تنگی نفس
• تهوع
• تشدید آسم 
خطر آتش سوزی
آتش‌سوزی نیز یکی از نگرانی‌های همیشگی هنگام کار با اکسیژن است. اگرچه اکسیژن به تنهایی قابل اشتعال نیست، اما احتراق را تقویت می‌کند.
رعایت بهداشت 
مهمترین نکته هنگام انتخاب قلیان اکسیژن، تمیزی آن است. در مورد فرآیند ضدعفونی کردن آنها سوال کنید. لوله‌های غیربهداشتی می‌توانند حاوی باکتری و کپک باشند که مضر هستند. این لوله‌ها باید بعد از هر بار استفاده تعویض شوند.
دختران و پسران موش آزمایشگاهی وزارت ارشاد
قصه از این قرار است که وزارت ارشاد برای کاهش مصرف دخانیات در میان جوانان، در یک طرح بالینی و آزمایشی از ترکیب گاز‌های شیمیایی N ۲ O و اکسیژن استفاده کرده که به گواه مصرف‌کنندگان باعث احساس سرخوشی و خلسه موقتی می‌شود.
دختران و پسران جوانی که طی این سال‌ها اقدام به استعمال قلیان اکسیژن کرده و می‌کنند، باید بدانند که عملاً در حال شرکت در «طرح مطالعاتی» وزارت بهداشت هستند تا این وزارتخانه از طریق این افراد به عوارض پیدا و پنهان استعمال قلیان اکسیژن پی ببرد!
استفاده از دستگاه پاک دم (قلیان پاک) یک تا ۳ بار در طول سال مجاز است که خود این مطلب نشان می‌دهد که جایگزین مناسبی برای قلیان‌های معمولی نمی‌تواند باشد. اکثر افراد به صورت روزانه از قلیان‌های معمولی استفاده می‌کنند. استفاده از پاکدم، عوارض کوتاه مدت و بلند مدت زیادی دارد که باید به آنها توجه شود.

حالت‌های غیرعادی بعد از مصرف قلیان اکسیژن
با وجود تاکید مقام‌های وزارت بهداشت بر سالم و بی‌خطر بودن این نوع قلیان‌ها، هنوز، اما و اگر‌هایی درباره مصرف آن وجود دارد. برخی از کاربران این قلیان‌ها مدعی شده‌اند که پس از مصرف قلیان اکسیژن به خنده زیاد افتاده‌اند یا حالتی به آنان دست داده که عادی نبوده است؛ موضوعی که با نگرانی برخی پزشکان همراه شده است.
یکی از مصرف‌کنندگان قلیان اکسیژن می‌گوید که حس استفاده از این گاز تداعی‌کننده احساس فصد خون بود! (فصد خون یا رگ‌زنی یکی از روش‌های خون‌گیری در طب سنتی است.) یعنی همان‌گونه که فصد خون، فشار خون را به میزان قابل‌توجهی پایین می‌آورد؛ ظاهرا استفاده از این ترکیب گاز شیمیایی نیز فشار خون فرد را تا حدی پایین می‌آورد.
گاز مخصوص اتاق عمل در ریه‌های جوانان عادی
تعدادی از متخصصان بیهوشی می‌گویند که معمولا N ۲ O در اتاق‌های زایمان و برای کاهش درد زایمان، اما به‌طور کنترل شده استفاده می‌شود. همچنین در برخی مراکز تخصصی دندانپزشکی کودکان نیز برای ایجاد یک حالت نیمه‌بیهوشی در کودکان و البته با مجوز وزارت بهداشت مورد استفاده قرار می‌گیرد و مراکز خصوصی اجازه استفاده از این گاز را ندارند.
یکی از متخصصان بیهوشی تاکید می‌کند که استفاده از گاز N ۲ O خالص باعث کاهش اکسیژن در خون و پس از چند ساعت مرگ فرد خواهد شد، بنابراین مصرف این گاز یا باید ترکیب شده با اکسیژن باشد یا با دوز کنترل شده مورد استفاده قرار بگیرد.
همچنین اکسیژن خالص نیز همین حالت سرخوشی را ایجاد می‌کند، اما باز هم استنشاق اکسیژن خالص باعث فیبروز ریه خواهد شد و امکان عرضه آن به صورت عمومی وجود ندارد؛ بنابراین ایده متخصصان بیهوشی این است که N ۲ O که در حال عرضه توسط کافی‌شاپ‌ها و قهوه‌خانه‌هاست، قاطی شده با اکسیژن یا هوای فشرده است.
عوارض کوتاه مدت مصرف قلیان اکسیژن 
• افتادن و خطر سقوط در اثر نداشتن تعادل 
• مشکل در ادراک (تشخیص ندادن زمان و مکان) 
• بروز برخی تصادفات در اثر گیجی و حالت تهوع 
عوارض بلند مدت مصرف قلیان اکسیژن 
• از بین رفتن ویتامین B ۱۲ در بدن 
• عوارض ناشی از کاهش و کمبود ویتامین B ۱۲
• ایجاد حالت خفگی (تنگی نفس) 
• صدمات عصبی جدی و طولانی مدت
• ایست قلبی
• سردرد و گشادی عروق مغز
• مشکلات بینایی
• تجمع مایع در ریه
• بر هم زدن تعادل گاز‌های خون
• تخریب بافت ریه و آرواره 
• اگر همراه با الکل یا مواد مخدر دیگر استفاده شود، منجر به تشدید عوارض می‌شود. 
دفاع رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت از قلیان اکسیژن
بهزاد ولی زاده می‌گوید: بعد از اینکه تاییدیه این قلیان از سازمان غذا و دارو گرفته شد به عنوان تجهیزات پزشکی ثبت شده و در سازمان غذا و دارو استاندارد‌هایی برای آن در نظر گرفته شده است. در این وسیله از ترکیب گاز‌های اکسیژن و ۲ N با رعایت حدود تعیین شده در سازمان غذا و دارو برای اطمینان از اینکه ضرری برای سلامتی افراد نداشته باشد استفاده می‌شود.
این طرح در مرحله آزمایشی قرار دارد و بعد از مشخص شدن نتایج مطالعه که تحت نظارت دانشگاه‌های علوم پزشکی مرتبط انجام می‌شود، در صورت اثبات اثربخشی و تاثیر آن بر کاهش مصرف قلیان دخانی، به‌صورت سراسری اجرا خواهد شد.
مخالفت عضو کمیته کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت با قلیان اکسیژن
علی‌رغم تایید این طرح توسط چند نفر از مقامات وزارت بهداشت، ظاهرا همه مسئولان وزارت بهداشت موافق قلیان اکسیژن نیستند.
به گفته متخصصان ریه، مقدار اکسیژن خالص ۲۰ تا ۲۸ درصد وارد شده به بدن خطرناک نیست، اما اگر این مقدار به ۴۰ تا ۵۰ درصد برسد، خطرناک بوده، آرواره‌ها را تخریب می‌کند و همچنین عوارض مخربی روی ریه دارد.
حسن آذری‌پور عضو کمیته کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت درباره خطرات قلیان اکسیژن گفته: با توجه به اینکه اکسیژن خالص در حد مشخصی به‌لحاظ پزشکی عوارضی را برای فرد به‌همراه دارد، باید مصرف آن تحت‌نظر کارشناسان و مقدار اکسیژن آن مشخص باشد، چون به‌هر‌حال اکسیژن خالص منجر به مسمومیت می‌شود و در فرد استعمال‌کننده سردرد ایجاد می‌کند همچنین منجر به اتساع عروق مغزی می‌شود و برای فرد مشکلات چشمی به‌همراه می‌آورد.
مخالفت کارشناس کمیته کنترل دخانیات وزارت بهداشت با قلیان اکسیژن
در حالی‌که گفته می‌شود قلیان اکسیژن مورد تایید وزارت بهداشت قرار گرفته و حتی در گزارش صدا و سیما هم بر این نکته تاکید شد، ولی ظاهرا نظر کارشناسان وزارت بهداشت چیز دیگری است.
خدیجه محصلی، کارشناس کمیته کنترل دخانیات وزارت بهداشت ضمن اعلام مخالفت و عدم تایید قلیان‌های حاوی اکسیژن از سوی این وزارتخانه می‌گوید: ما به عنوان کارشناسان کمیته کشوری کنترل دخانیات با شکل قلیان به هر صورت مخالفیم.
در کل هر چیزی که باعث تبلیغ مواد دخانی شود از نظر ما مغایر با قانون است. در ضمن خود بحث اکسیژن درمانی با این قلیان‌ها برای ما جای سؤال است، چون وارد شدن اکسیژن زیادی به بدن آن هم به طور متوالی و در مدت زمان طولانی برای شخص مسلما مضر است.
معتقدیم این طرح ضمن آن که برای قهوه‌خانه‌ها هزینه‌بر است، در سطح جامعه هم تبلیغی برای محصولات دخانی خواهد بود.
چرا وزارت بهداشت حاضر به شفاف سازی برای عموم نیست؟
آنچه مورد مطالبه است این است که وزارت بهداشت باید طرح مطالعاتی انجام‌شده برای استنشاق این گاز را در دسترس مردم یا رسانه‌ها قرار بدهد تا استدلالات علمی طرح شفاف و ابهامات در رابطه با عوارض این طرح، برای متخصصان و مردم برطرف شود.
مساله مورد انتقاد دیگر این است که وزارت بهداشت از طریق چه مکانیسمی بر عرضه استاندارد و صحیح این گاز نظارت دارد؟ اینکه درصد عرضه‌شده در هر دستگاه به چه میزان است و مصرف‌کننده قلیان اکسیژن چند درصد N ۲ O همراه با اکسیژن یا هوای فشرده دریافت می‌کنند؟
در صورت تخلف در عدم اعمال استاندارد‌های ابلاغی و تحت‌الشعاع قرار گرفتن سلامتی افراد مصرف‌کننده چه کسی پاسخگو است؟ خود مرکز ارائه‌دهنده یا مجری طرح یعنی وزارت بهداشت؟ 
تمام اینها ابهامات و تناقضاتی است که وزارت بهداشت، با وجود موج رسانه‌ای به‌وجود آمده علیه این طرح، اما حاضر به شفاف‌سازی آن نیست.

منبع: روز نو