ارزان فروشی بنزین به خارجی ها؟

این روز‌ها ماجرای بنزین در کشور به یک معما تبدیل شده است. نه میزان تولیدش مشخص است و نه میزان مصرفش. گاهی فقط یک مدیر یا مسئول در پاسخ به گزارش رسانه‌ها رقمی از تولید و مصرف را اعلام می‌کند. نه کسی هست که این آمار را تایید کند، نه کسی تکذیب می‌کند. راجع به کیفیت بنزین تولیدی هم فعلا بهتر است صحبت نکنیم، چون این روز‌ها کیفیت اهمیت ندارد، آنچه مهم است اینکه واردکننده بنزین می‌شویم یا بر خودکفایی می‌بالیم؟

در کش‌وقوس ماجرای تولید و تامین بنزین خبر صادرات این محموله، آن هم با کمتر از نصف قیمت واقعی به همسایگان عراقی و افغانستانی شوکه‌کننده بود. درحالی‌که قیمت بنزین در فوب ۵۵ سنت در لیتر برآورد می‌شود، ما بنزین تولیدی را با قیمت لیتری ۲۶ سنت فروخته‌ایم.

افغانستان، عراق، ارمنستان و امارات متحده عربی چهار کشوری هستند که از ما بنزین خریده‌اند، آن هم با قیمت‌های یارانه‌ای. ارزان‌فروشی بنزین ایران به همسایگان در حالی اتفاق می‌افتد که همه دولت‌های گذشته یکی از مصیبت‌های ایران را ارزان‌فروشی انرژی عنوان می‌کردند و برای رهایی از یارانه‌های سنگین به مردم سرزمین‌مان چه طرح‌ها و برنامه‌هایی که پیاده نکردند و چه اتفاقاتی که از سرگذرانده نشد.

حالا دولت بعد از آن همه سال‌های پراتفاق برای بنزین و اصرار به واقعی کردن قیمت برای مردم ایران، چیزی حدود سه هزار میلیارد تومان طی شش ماه به همسایگان ایران یارانه بنزین می‌دهد. اگر یارانه‌ای که سال گذشته دولت به همسایگان پرداخت کرده را هم محاسبه کنیم، عددی در محدوده ۱۶هزار میلیارد تومان خواهد بود. به‌عبارت دیگر دولت از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا مهر ۱۴۰۱ در مجموع بیش از ۱۹ هزار میلیارد تومان یارانه بنزین به همسایگان داده است.

اعداد چه می‌گوید؟

جداول گمرک نشان می‌دهد امسال در شش ماهه اول ۳۷۷هزار تن بنزین به ارزش ۱۳۷میلیون دلار صادر شده است. این عدد معادل ۵۰۹میلیون لیتر است. با محاسبه ارز به‌دست‌آمده از صادرات بنزین بر مبنای لیتر، قیمت هر لیتر بنزین صادراتی در سال جاری ۹/۲۶ سنت برآورد می‌شود.

این اعداد برای سال گذشته نیز قابل محاسبه است. سال گذشته یک میلیون و ۹۳۱ هزار تن بنزین به ارزش ۷۳۱ میلیون دلار صادر شده است. این عدد معادل دو میلیارد و ۶۰۹ میلیون لیتر بنزین است. با محاسبه ارز به‌دست‌آمده از صادرات بنزین برمبنای لیتر قیمت هر لیتر بنزین صادراتی در سال گذشته ۲۸سنت برآورد می‌شود.

ارزش ریالی صادرات بنزین در سال گذشته ۱۶هزار و ۳۲۶میلیارد تومان و در شش‌ماهه امسال سه‌هزار و ۳۹۶ میلیارد تومان بوده است. با توجه به اینکه در این یک‌سال‌ونیم، بنزین را نصف قیمت‌های فوب فروخته‌ایم تقریبا باید رقمی دوبرابر این اعداد برای کشور درآمد حاصل می‌شد. به‌عبارت دیگر طی یک‌سال‌ونیم گذشته چیزی حدود ۱۹هزار میلیارد تومان به کشور‌های همسایه یارانه سوخت داده‌ایم

مقصر دولت قبل است

وقتی صحبت از ارزان‌فروشی بنزین مطرح می‌شود مسئولان می‌گویند این تعهدی‌ست که دولت قبل داده است و ما فقط اجرا کرده‌ایم. جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به فارس می‌گوید: «تعهدات صادرات بنزین از دولت قبل ایجاد شده بود که طبیعتا قیمت بنزین در آن دوره‌ها متفاوت از وضعیت فعلی است و این موضوع در آمار گمرک تاثیرگذار بوده است.

متاسفانه دولت قبل بدون توجه به ظرفیت‌های تولید در پالایشگاه‌های کشور، برنامه‌های دستوری را برای صادرات بنزین تعریف کرده بود. مثلا اگر به این برنامه‌ها در سال ۹۹ مراجعه کنیم، می‌بینیم که خوراک پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس، چهارصد هزار و خرده‌ای تعریف شده است و مرتبا هم این برنامه‌ها به‌دلیل غیرواقعی بودن، اصلاح شده است و واقعا سابقه نداشته است که در یک سال سه مرتبه بر برنامه اصلاحیه زده شود.

در این برنامه‌ها، میزان تولید بنزین خیلی غیرعادی و غیرواقعی تعیین شده و اعداد در برخی ماه‌ها بالای ۱۰۹ میلیون لیتر در روز است. براساس این برنامه، وزیر نفت وقت، یک تکلیف در جهت صادرات بنزین ایجاد کرده است. براین اساس در چهار ماهه پایانی سال ۹۹ صادرات ۲۶ میلیون لیتر در روز بنزین دیده شده است.

اما با وجود اینکه تولید بنزین از برنامه انحراف داشت، بخش بازرگانی برای صادرات بنزین بدون توجه به تراز تولید و مصرف و وضعیت موجودی اقدام کرد و قرارداد‌ها امضا شد. بسیاری از شرکت‌ها نیز با این افق دید که صادرات بنزین ایران افزایشی خواهد بود، شروع به امضای قرارداد با بخش بازرگانی و پرداخت نقدی بهای بنزین کردند.

وقتی دولت سیزدهم بر سر کار آمد، دیدیم که حجم قابل توجه تعهدات صادرات بنزین باقی مانده است و انجام تعهدات به دولت فعلی واگذار شده است. تعهدات دولت قبل برای صادرات بنزین در حوزه دریایی ۱۲ میلیون بشکه و در حوزه زمینی هم ۲۰۰ میلیون لیتر بود. دقت کنید که در دولت قبل، خرید این محموله‌های بنزین انجام شده و پول پرداخته شده بود و در خزانه رفته و مصرف شده بود و ما مجبور بودیم این تعهدات را به صورت تدریجی انجام دهیم. در بندی از قرارداد هم این شرایط در نظر گرفته شده بود که اگر در بازه زمانی‌ای ما سوخت نداشته باشیم، می‌توانیم در اسرع وقت این محموله‌ها را به‌صورت تدریجی تحویل دهیم.»

سالاری اضافه می‌کند: «تعهدات صادرات بنزین از دولت قبل در سال‌های ۱۳۹۹ و حتی ۱۴۰۰ ایجاد شده بود که طبیعتا قیمت بنزین در آن دوره‌ها متفاوت از وضعیت فعلی است، مثلا در آن زمان محموله‌هایی با قیمت تنی ۲۳۵ دلار فروخته شده بود که خب عدد پایینی نسبت به وضعیت فعلی قیمت بنزین است. توجه داشته باشید که در این قراردادها، قیمت ثابت و نه شناور در نظر گرفته شده بود و به‌صورت نقدی هم در همان زمان پرداخت شده بود. این موضوع باعث شد که ما مجبور شویم در این دولت بنزین را در قیمت‌های ۲۰۰ تا ۴۰۰ دلاری تحویل بدهیم، درحالی‌که قیمت فعلی روی تنی ۸۰۰ دلار بود.

در نتیجه تسویه کردن قرارداد‌های قبلی و تحویل بنزین در آمار گمرک هم تاثیرگذار بوده است و باعث شده میانگین قیمت افت پیدا کند، نه اینکه ارزان‌فروشی شده باشد. ما مجبور بودیم که محموله‌ها را تدریجا تحویل دهیم، زیرا با روی کار آمدن دولت سیزدهم و واردات واکسن، شیوع کرونا فروکش کرد و محدودیت‌های کرونایی برداشته شد، در نتیجه فنر مصرف بنزین رها شد و به میزان تولید نزدیک شد. از طرفی ما باید برنامه‌ریزی می‌کردیم که بنزین موردنیاز در تعطیلات نوروز ۱۴۰۱ را ذخیره و تامین کنیم و اولویت ما این موضوع بود و تدریجا هم تعهدات صادراتی را انجام می‌دادیم.»