امسال دو شب یلدا داریم!

محاسبات نجومی سال ۱۴۰۳ خورشیدی نشان می‌دهد که طول شب ۳۰ آذر و ۱ دی با اختلافی ناچیز در حد ۲ ثانیه برابر است و حتی روز دوم (یکم دی) قدری طولانی‌تر است.

بر این اساس می‌توان گفت عملاً طولانی شب سال طی دو روز مزبور به وقوع می‌پیوندد.
بیایید ببینیم چه عواملی باعث برابری حدودی شب‌ها در دو تاریخ ۳۰ آذر و ۱ دی شده‌اند.

تعریف و ویژگی‌های علمی انقلاب زمستانی
انقلاب زمستانی زمانی رخ می‌دهد که خورشید به پایین‌ترین نقطه مداری خود نسبت به نیم‌کره شمالی می‌رسد و در مدار رأس‌الجدی قرار می‌گیرد. این رویداد با چند خصیصه همراه است. در ابتدا زاویه بین خط عمود بر سطح زمین و تابش خورشید در این زمان به بیشینه مقدار خود در نیم‌کره شمالی می‌رسد.

این زاویه که به میل (Solar Declination) معروف است، برابر ۲۳.۵- درجه است. در انقلاب زمستانی، طول روز به کمترین میزان و طول شب به بیشترین مقدار خود می‌رسد.

همچنین خورشید در زمان انقلاب زمستانی به جنوبی‌ترین نقطه مسیر ظاهری خود در آسمان می‌رسد. این حرکت که با عنوان انحراف جنوبی خورشید (Southernmost Solar Position) شناخته می‌شود، به دلیل انحراف محوری زمین رخ می‌دهد.

حرکت مداری زمین و تأثیر آن بر طول شب‌ها
زمین در مداری بیضوی به دور خورشید حرکت می‌کند. محور چرخش زمین نسبت به صفحه مدار آن ۲۳.۵ درجه متمایل است. این انحراف موجب تغییر میزان تابش خورشید در طول سال و در نتیجه شکل‌گیری فصول می‌شود.

در حوالی انقلاب زمستانی، زمین به نقطه اوج خورشیدی (Perihelion)، یعنی نزدیک‌ترین فاصله خود به خورشید، نزدیک می‌شود. در این نقطه، زمین با سرعت بیشتری در مدار خود حرکت می‌کند (مطابق قانون دوم کپلر / Kepler’s Second Law). این افزایش سرعت باعث می‌شود تغییر طول شب‌ها و روز‌ها در این بازه بسیار تدریجی و ناچیز باشد.

در چند روز قبل و بعد از انقلاب زمستانی، تغییر موقعیت خورشید در آسمان به‌شدت کند می‌شود. این موضوع سبب می‌شود که طول شب‌ها در چند روز متوالی تقریباً برابر باشد.

محاسبات دقیق طول شب تهران
با استفاده از معادلات نجومی و جغرافیایی برای عرض جغرافیایی تهران (۳۵.۶ درجه شمالی / ۳۵.۶°N Latitude)، طول شب‌ها در تاریخ‌های ۳۰ آذر و ۱ دی به شرح زیر است.

طول شب در ۳۰ آذر (۲۰ دسامبر): ۱۴ ساعت، ۲۵ دقیقه و ۸ ثانیه

طول شب در ۱ دی (۲۱ دسامبر): ۱۴ ساعت، ۲۵ دقیقه و ۱۰ ثانیه

اختلاف این دو شب تنها حدود ۲ ثانیه است. این میزان بسیار ناچیز است. به همین دلیل به نوعی هر دو شب را می‌توان به‌عنوان طولانی‌ترین شب سال در نظر گرفت.

منبع: تکناک