اسنادی از برده‌داری ایرانیان در دوران قاجار منتشر شد

بردگانی که در خدمت خانواده‌های ثروتمند بودند معمولا کارهای معمول منزل مثل نظافت، پخت و پز و نگه‌داری از کودکان را انجام می‌دادند و گاهی هم به عنوان بخشی از مهریه عروس تعیین می‌شدند.

مردانِ برده را «غلام» و «زرخرید»، بردگان سیاه را معمولاً «کاکاسیاه» و زنان را «کنیز» یا «کنیزک» می‌خواندند. بردگانی که در ایران به خدمت گرفته می‌شدند، عموما وارداتی بودند و از دو طریق به ایران آورده می‌شدند: یا حجاج ایرانی در موسم حج آنان را از مکه خریداری و از طریق شامات و عراق به ایران می‌آوردند یا برده‌فروشان آنها را از راه خلیج فارس به سواحل جنوبی کشور انتقال می‌داده‌اند.

ورود سالیانه ۳ هزار برده به ایران

براساس گزارش‌ها در دوره ناصرالدین شاه و صدارت امیرکبیر، سالانه بین ۲ تا ۳ هزار برده به ایران وارد می‌شد و این روال کم و بیش تا پایان دوره قاجار ادامه داشته تا اینکه در بهمن ماه سال ۱۳۰۷ قانون لغو برده‌داری با مضمون «در مملکت ایران هیچ کس به عنوان برده شناخته نشده و هر برده به مجرد ورود به خاک یا آب‌های ساحلی ایران آزاد خواهد بود. هر کس‌ انسانی را به نام برده خرید و فروش کرده یا رفتار مالکانه نسبت به دیگری بنماید یا واسطه معامله و حمل و نقل برده شود، به یک تا سه‌سال حبس تأدیبی محکوم می‌شود.» توسط مجلس شورای ملی تصویب و به اجرا گذاشته است. تصاویر زیر مربوط به اسناد خرید و فروش برده در دوره قاجار است:

۱.سند فروش کنیز در دوره ناصرالدین شاه (سال ۱۲۴۶ شمسی)

طبق این سند که در تاریخ ۱۲۸۳ قمری (دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه) نوشته شده، شخصی به اسم شاهزاده بانو فرزند مویدالدوله یک کنیز سیاه به اسم صنوبر را به مبلغ سی و پنج تومان سکۀ ناصرالدین‌شاهی به شخصی به اسم سلطانعلی میرزا فروخته است. از القاب و عناوین مفصلی که در سند به کار رفته پیداست که هر دو نفر از شاهزادگان و اعضای خاندان سلطنتی بوده‌اند. در انتهای سند قید شده است؛ «سوای قضایای آسمانی مثل مرگ و ناخوشی، چنانچه خدای نخواسته سرقتی یا فسقی از جاریۀ مرقومه [یعنی کنیز] ابراز شود، شاهزادۀ مشتری از یوم تحریر الی مدت سه ماه اختیار فسخ مبایعه را داشته باشد.»

۲. سند فروش کنیز (۱۲۴۲ شمسی)

طبق این سند که در تاریخ ۱۲۷۹ قمری نوشته شده، شخصی به اسم حاجی غلامحسین شیرازی یک کنیز به اسم گلچمن را به مبلغ ۳۶ تومان نقره به مادر شخصی به اسم میرزا ابوطالب وزیر فروخته است. آنگونه که از القاب و عناوین طولانی مندرج در سند پیداست، شخص خریدار، مادر یکی از صاحب‌منصبان و اعیان وابسته به حکومت بوده است. در بخشی از سند آمده؛ «منتقل شد به علیا جاه معلی جایگاه، والدۀ عالیجاه رفعت‌جایگاه جلالت‌مدار و فخامت‌ انتشار میرزا ابوطالب وزیر.»

۳. سند ازدواج و تعیین غلام و کنیز به عنوان مهریه (۱۲۹۸ شمسی)

در این سند ازدواج که در سال ۱۳۳۷ قمری تنظیم شده، مهریه به این شرح تعیین شده است: «پنجاه تومان وجه نقد، ده مثقال طلا به قیمت ده تومان، پنج من مس به قیمت پنج تومان، یک دست فرش به قیمت پنج تومان، یک غلام به قیمت پانصد تومان، یک دانگ خانه، یک قطعه زمین و یک کنیز.»

۴. سند فروش کنیز (۱۲۹۸ شمسی)

براساس این سند شخصی به اسم بی‌بی فاطمه، کنیزی به اسم نوبهار و دخترش را به قیمت صد تومان به شخصی به اسم عالیه خانم فروخته است. از آنجا که تاریخ این سند با سند قبلی برابر است می‌توان گفت که قیمت این کنیز و دخترش در آن زمان جمعا برابر قیمت صد مثقال طلا بوده که به قیمت امروز برابر با ششصد میلیون تومان است.

۵.سند ازدواج و تعیین مهریه (۱۲۳۳ شمسی)

این سند مربوط به عقد ازدواج ماه‌ پاره خانم، دختر بهرام میرزا و سلطان‌حسین میرزا، پسر احمدعلی میرزا در سال ۱۲۷۰ قمری است. این هر دو خانواده از اعیان و اشراف مشهور زمان قاجار و وابستگان خاندان سلطنت بوده‌اند. پدر عروس، بهرام میرزا معروف به معزالدوله فرزند عباس‌میرزای نایب‌السلطنه و نوۀ فتحعلی شاه قاجار است که در دوره‌های مختلف حکومت خوی، کردستان، کرمانشاه و فارس را به عهده داشته است. پدر داماد یعنی احمد علی میرزا نیز پسر نوزدهم فتحلی‌شاه قاجار بوده و مدت‌ها حکومت خراسان را به عهده داشته است. دختر او گلین خانم (خواهر داماد) نیز اولین همسر عقدی ناصرالدین‌شاه بوده است. مهریه‌ای که در این سند تعیین شده به این شرح است: «یک‌هزار تومان اشرفی، یک جلد قرآن، یک نفر غلام و یک نفر جاریه (کنیز) هر کدام به قیمت پنجاه تومان.»