راهکار‌هایی برای درمان عقده حقارت و خودکم‌بینی

دکتر شقایق درویشی، روانشناس و مشاور عضو انجمن روانشناسی آمریکا در سایت خود نوشت: خود کم بینی یا عقده حقارت یک مفهوم روانشناختی است که باور فرد نسبت به دیگران را پست و ناکافی می داند. این احساس بی کفایتی می تواند با جنبه های مختلف زندگی مانند موقعیت اجتماعی، ظاهر، هوش یا مهارت ها مرتبط باشد. افراد با خود کم بینی ممکن است دائماً به دنبال تأیید دیگران باشند، احساس اضطراب یا افسردگی کنند و عزت نفس پایینی داشته باشند.

مفهوم عقده حقارت توسط آلفرد آدلر مطرح شد، او معتقد بود که احساس حقارت یک تجربه جهانی در بین انسان ها است و می تواند افراد را برای تلاش و بهبود خود برانگیزد. با این حال، زمانی که این احساسات بیش از حد و مداوم می شوند، می توانند منجر به رفتارهای ناسازگار و پیامدهای منفی برای سلامت روان و رفاه فرد شوند. درمان خود کم بینی امکان دارد شامل روان درمانی، درمان شناختی-رفتاری یا سایر اشکال مداخله در سلامت روان باشد.

تاریخچه عقده حقارت

عقده حقارت اولین بار توسط روانکاو اتریشی آلفرد آدلر در اوایل قرن بیستم مطرح شد. او معتقد بود که احساس حقارت می تواند از تجربیات اولیه دوران کودکی ناشی شود، مانند نادیده گرفته شدن یا انتقاد شدن توسط والدین یا دیگر بزرگسالان. مفهوم عقده حقارت آدلر با مفهوم فروید از ناخودآگاه متمایز بود که بیشتر بر تمایلات و تعارضات سرکوب شده متمرکز بود. آدلر معتقد بود که افراد می توانند با ایجاد حس علاقه اجتماعی یا تمایل به کمک به رفاه دیگران بر احساس حقارت خود غلبه کنند.

مفهوم عقده حقارت از آن زمان به طور گسترده در روانشناسی و سایر زمینه ها مورد مطالعه و بحث قرار گرفته است. امروزه اغلب برای توصیف طیف وسیعی از تجربیات، از عزت نفس پایین گرفته تا افسردگی بالینی و اختلالات اضطرابی استفاده می شود. محققان به بررسی تعامل پیچیده بین تجربیات اولیه دوران کودکی، ویژگی‌های شخصیتی و سایر عواملی که می‌توانند در ایجاد عقده حقارت نقش داشته باشند، ادامه می‌دهند.

عوامل و دلایل خود کم بینی

عوامل متعددی وجود دارد که می تواند در ایجاد عقده حقارت نقش داشته باشد، از جمله:

تجارب دوران کودکی: تجربه بی توجهی، طرد شدن، انتقاد یا قلدری در دوران کودکی می تواند منجر به احساس خود کم بینی در بزرگسالی شود.

ویژگی های شخصیتی: برخی از ویژگی های شخصیتی مانند کمال گرایی و درون گرایی می توانند افراد را مبتلا به عقده حقارت کنند.

مقایسه اجتماعی: مقایسه مداوم خود با دیگران و احساس بی کفایتی در مقایسه می تواند به خود کم بینی کمک کند.

تروما: تجارب آسیب زا، مانند سوء استفاده یا از دست دادن قابل توجه نیز می تواند به ایجاد عقده حقارت کمک کند.

عوامل فرهنگی و اجتماعی: فشارهای اجتماعی و فرهنگی نیز می‌تواند به ایجاد خود کم بینی(عقده حقارت) کمک کند.

همه کسانی که این عوامل را تجربه می کنند دچار خود کم بینی نمی شوند و برخی افراد ممکن است بدون تجربه هیچ یک از این عوامل دچار عقده حقارت شوند.

نشانه های خود کم بینی

نشانه های خود کم بینی می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، اما برخی از علائم و نشانه های رایج ممکن است شامل موارد زیر باشد:

انتقاد بیش از حد از خود: افرادی که دارای عقده حقارت هستند ممکن است بیش از حد از خود انتقاد کنند و ممکن است بر معایب و کاستی های درک شده خود تمرکز کنند.

اجتناب از چالش ها: آنها ممکن است از چالش ها یا تجربیات جدید اجتناب کنند زیرا از شکست یا طرد شدن می ترسند.

نیاز دائمی به اعتبارسنجی: افراد خود کم بین دائماً به دنبال تأیید دیگران هستند تا احساس کنند مورد قبول و ارزشمند هستند.

کمال گرایی: آنها ممکن است استانداردهای غیرممکن بالایی را برای خود تعیین کنند و اگر نتوانند این استانداردها را برآورده کنند احساس شکست می کنند.

کناره گیری اجتماعی: آنها ممکن است از موقعیت های اجتماعی اجتناب کنند یا خود را از دیگران منزوی کنند، زیرا احساس می کنند برای ارتباط اجتماعی ناکافی یا بی ارزش هستند.

خودگویی منفی: آنها درگیر خودگویی و نشخوار ذهنی منفی می شوند و بر نقص ها و شکست های درک شده خود تمرکز می کنند.

حسادت: ممکن است نسبت به دیگرانی که به نظرشان موفق تر، جذاب تر یا با اعتماد به نفس تر از خودشان هستند، حسادت کنند.(درمان حسادت)

اضطراب یا افسردگی: احساس حقارت می تواند منجر به اضطراب، افسردگی یا سایر مشکلات سلامت روان شود.(مشاوره افسردگی)

این علائم و نشانه ها لزوماً نشان دهنده عقده حقارت نیستند و برای تشخیص دقیق و برنامه درمانی باید با یک متخصص سلامت روان مشورت کرد.

تفاوت خود کم بینی و اعتماد به نفس پایین

در بسیاری از موارد خود کم بینی و اعتماد به نفس پایین، به جای یک دیگر استفاده می شوند؛ اما خود کم بینی و اعتماد به نفس پایین، تفاوت هایی با یک دیگر دارند. بسیاری از افراد ممکن است اعتماد به نفس پایینی داشته باشند، اما درگیر خود کم بینی نباشند.

در واقع اگر بخواهیم افرادی که اعتماد به نفس پایینی دارند را از نظر شخصیتی مورد بررسی قرار دهیم می توان گفت که این دسته از افراد به خودشان و ارزش های شخصی خود، شک می کنند و احساس می کنند که برای انجام یک کار خاص و یا رسیدن به یک هدف، ویژگی های شخصیتی مورد نیاز را ندارند. همچنین افرادی که اعتماد به نفس پایینی دارند، در برخی از موارد بر این باورند که از دیگران چه از نظر اجتماعی و چه نظر جسمی و یا حتی ظاهری، پایین ترند و احساس کمبود می کنند.

اما خود کم بینی کلیت افکار فرد را درگیر می کند و بر روی دیدگاه کلی فرد نسبت به تمامی امور تاثیر منفی می گذارد. در واقع افراد درگیر خود کم بینی، به دلیل شرایط زندگی که داشته اند، احساس خود کم بینی پیدا می کنند و تمامی افکارشان به سمت کافی نبودن سوق پیدا می کند؛ به گونه ای که تاثیرات منفی آن می تواند کلیت زندگیشان را در برگیرد.

عقده حقارت و اعتماد به نفس

عقده حقارت و اعتماد به نفس دو مفهوم متضاد هستند. در حالی که اعتماد به نفس به باور یک فرد به توانایی ها، مهارت ها و ارزش خود اشاره دارد، عقده حقارت با احساس فراگیر بی کفایتی، عزت نفس پایین و شک به خود مشخص می شود. افرادی که دارای عقده حقارت هستند ممکن است اعتماد به نفس نداشته باشند و برای اثبات خود در موقعیت های اجتماعی تلاش کنند، در حالی که افراد دارای اعتماد به نفس بالا ممکن است در توانایی های خود احساس امنیت کنند و احساس راحتی کنند.

داشتن عقده حقارت لزوماً به این معنا نیست که یک فرد در تمام جنبه های زندگی خود اعتماد به نفس ندارد. درمان عقده حقارت اغلب شامل کار بر روی ایجاد اعتماد به نفس و عزت نفس است. این ممکن است شامل شناسایی و به چالش کشیدن خودگویی منفی و تعیین اهداف و انتظارات واقع بینانه برای خود باشد.

درمان عقده حقارت(درمان خود کم بینی)

درمان عقده حقارت می تواند شامل ترکیبی از راهبردهای خودیاری و مداخلات حرفه ای باشد. در اینجا برخی از رایج ترین رویکردها آورده شده است:

درمان شناختی رفتاری (CBT): CBT نوعی روان درمانی است که می تواند به افراد کمک کند تا الگوهای فکری و باورهای منفی را که به احساس حقارت کمک می کنند شناسایی و به چالش بکشند.

درمان روان پویایی: درمان روان پویشی می تواند به افراد کمک کند تا علل اساسی احساس حقارت خود را کشف کنند، از جمله تجربیات اولیه دوران کودکی یا آسیب. با به دست آوردن بینش در مورد این علل ریشه ای، افراد می توانند روی حل مسائل حل نشده و ایجاد یک خودپنداره مثبت تر کار کنند.

راه های خود درمانی: راهبردهای خودیاری مختلفی وجود دارد که افراد می توانند از آنها برای ایجاد عزت نفس و کاهش احساس خود کم بینی استفاده کنند. این استراتژی ها ممکن است شامل تمرین مراقبت از خود، تعیین اهداف واقع بینانه و درگیر شدن در فعالیت هایی باشد که احساس موفقیت و شایستگی را تقویت می کند.

ذهن آگاهی: مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی، مانند مدیتیشن ذهن آگاهی، می تواند به افراد کمک کند تا آگاهی بیشتری نسبت به افکار و احساسات خود داشته باشند و یاد بگیرند که به روشی سازنده تر به آنها پاسخ دهند. این می تواند به کاهش احساس شک به خود و بهبود رفاه کلی کمک کند.

دارو درمانی: در برخی موارد، ممکن است دارو برای کمک به مدیریت علائم اضطراب یا افسردگی که ممکن است به احساس حقارت کمک کند، تجویز شود.
خود کم بینی در مردان و زنان

خود کم بینی می تواند هم مردان و هم زنان را تحت تأثیر قرار دهد، اگرچه علل و تظاهرات این وضعیت ممکن است بین جنسیت متفاوت باشد. در اینجا چند تفاوت وجود دارد که معمولاً مشاهده می شود:

انتظارات اجتماعی

مردان و زنان اغلب به طور متفاوتی اجتماعی می شوند و انتظارات متفاوتی از آنها وجود دارد. معمولاً از مردان انتظار می رود قوی، قاطع و رقابتی باشند، در حالی که از زنان اغلب انتظار می رود که پرورش دهنده، همدل و همکاری باشند. این توقعات جنسیتی می تواند به احساس بی کفایتی و حقارت کمک کند، زمانی که افراد احساس نمی کنند که این انتظارات را برآورده می کنند.

تصویر بدن

مردان و زنان ممکن است فشارهای متفاوتی را در رابطه با تصویر بدن تجربه کنند. معمولاً از زنان انتظار می رود که با استاندارد خاصی از زیبایی ظاهری مطابقت داشته باشند که می تواند منجر به خود کم بینی و اعتماد به نفس پایین شود. مردان ممکن است فشارهای مشابهی را تجربه کنند، اما امکان دارد با قدرت بدنی و عضلانی مرتبط باشند، که همچنین می تواند به احساس بی کفایتی و کم ارزش بودن کمک کند.

شغل و موفقیت

مردان و زنان ممکن است تجربیات متفاوتی در رابطه با شغل و موفقیت داشته باشند. زنان شاید با موانع سیستماتیک برای پیشرفت شغلی روبرو شوند که می تواند منجر به خودکم بینی و شک به خود شود. مردان ممکن است برای موفقیت و ثبات مالی احساس فشار کنند که در صورت عدم دستیابی به این اهداف می تواند منجر به احساس بی کفایتی شود.

اگر در شغل و موفقیت های خود احساس سردرگمی دارید و نیاز به کمک یک متخصص دارید میتوانید با مشاوره شغلی خود را درمان کنید.

روابط

مردان و زنان نیز ممکن است تجربیات متفاوتی در رابطه با روابط عاشقانه داشته باشند. زنان ممکن است برای انطباق با نقش ها و انتظارات جنسیتی سنتی تحت فشار باشند، که در صورت برآورده نکردن این انتظارات، می تواند منجر به احساس بی کفایتی شود. مردان ممکن است برای قوی بودن از نظر عاطفی و اجتناب از آسیب پذیری فشار را احساس کنند، که می تواند به احساس حقارت و شک به خود کمک کند.

تست تشخیص خودکم بینی

در حالی که هیچ تست تشخیصی رسمی به طور خاص برای خود کم بینی وجود ندارد، ارزیابی ها و ابزارهای خاصی وجود دارد که در اینجا چند نمونه آورده شده است:

مقیاس عزت نفس: مقیاس عزت نفس یک ابزار ارزیابی پرکاربرد است که سطوح عزت نفس افراد را اندازه گیری می کند. این مقیاس شامل 10 گزاره است که شرکت کنندگان در مقیاسی از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم رتبه بندی می کنند.

پرسشنامه تحریف های شناختی: این پرسشنامه می تواند به افراد کمک کند تا الگوهای فکری منفی را که ممکن است در ایجاد احساس خود کم بینی نقش دارند، شناسایی و به چالش بکشند. این پرسشنامه از شرکت‌کنندگان می‌خواهد که مرتباً درگیر انواع خاصی از تفکر منفی، مانند تفکر “همه یا هیچ” یا سرزنش خود، ارزیابی کنند.

مقیاس مقایسه اجتماعی: این مقیاس می تواند به افراد کمک کند تا تشخیص دهند که چقدر خود را با دیگران مقایسه می کنند و در نتیجه این مقایسه ها چه احساسی دارند. این مقیاس شامل مواردی مانند «من اغلب خودم را با دیگرانی مقایسه می‌کنم که فکر می‌کنم وضعیت بهتری نسبت به من دارند» و «مقایسه کردن خودم با دیگران باعث می‌شود احساس بدتری نسبت به خودم داشته باشم».

ارزیابی ارزش‌های شخصی: این ارزیابی می‌تواند به افراد کمک کند تا ارزش‌ها و باورهای اصلی خود را شناسایی کنند، که می‌تواند به آنها کمک کند تا احساس قوی‌تری از خود داشته باشند. ارزیابی از شرکت کنندگان می خواهد که اهمیت ارزش های مختلف مانند دستاورد، جامعه یا خلاقیت را ارزیابی کنند.

عقده حقارت چه زمانی خطرناک می شود؟

عقده حقارت زمانی می تواند خطرناک تلقی شود که منجر به آسیب قابل توجهی در زندگی فرد شود یا به ایجاد سایر نگرانی های سلامت روان یا رفتارهای پرخطر کمک کند. در اینجا چند نشانه وجود دارد که نشان می دهد عقده حقارت ممکن است خطرناک شود:

انزوای اجتماعی: فردی با عقده حقارت ممکن است از موقعیت های اجتماعی کناره گیری کند یا از روابط اجتناب کند که می تواند به احساس تنهایی و افسردگی(علائم افسردگی) کمک کند.
رفتارهای مخاطره آمیز: افراد با عقده حقارت ممکن است در رفتارهای پرخطر مانند سوء مصرف مواد، قمار یا بی بند و باری، به عنوان راهی برای مقابله با احساس بی کفایتی دست بزنند.

خودآزاری: افرادی که خود کم بینی دارند ممکن است به عنوان راهی برای مقابله با احساسات منفی یا تنبیه خود برای عیب های درک شده دست به خودآزاری بزنند.
افسردگی و اضطراب: عقده حقارت می‌تواند به ایجاد افسردگی و اضطراب کمک کند، که می‌تواند توانایی فرد برای عملکرد و داشتن یک زندگی رضایت‌بخش را مختل کند.

افکار یا اعمال خودکشی: در موارد شدید، عقده حقارت یا خود کم بینی می تواند به افکار یا اعمال خودکشی منجر شود.

اگر شما یا کسی که می‌شناسید با خود کم بینی یا نگرانی‌های مربوط به سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کنید، بهتر است که از یک متخصص و روانشناس خوب که دارای مجوز پشتیبانی است کمک بگیرید. با درمان مناسب، می توان بر عقده حقارت غلبه کرد و احساس ارزشمندی و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید.